رفتار اطلاعاتی چیست؟

ترکیب «رفتار اطلاعاتی» برای توصیف روش‌های تعامل آدمیان با اطلاعات وضع شده است؛ به ­ویژه برای شیوه ­هایی که افراد انسانی به دنبال اطلاعات می­ روند و از آن استفاده می ­کنند (1). از نظر فیشر و جولین[1] رفتار اطلاعاتی به نیازهای اطلاعاتی افراد توجه دارد و این­که چگونه آنها در نقش­های مختلف آن را به طور هدفمند یا بی هدف جستجو، مدیریت، و از آن استفاده می­کنند (2). واژه «رفتار» در ترکیب فوق به این معنا نیست که آنچه مطالعه می‌شود، به رفتار مشاهده‌پذیر محدود است؛ رفتار اطلاعاتی به اندیشه‌ها و احساسات کاربران نیز می­ پردازد (3). همچنین، مطالعات «رفتار اطلاعاتی» هدایت طیف وسیعی از پژوهش‌ها را به منظور درک عمیق‌تر و همه‌جانبه رابطه انسان با اطلاعات بر عهده دارد.

ویلسون[2] رفتاراطلاعاتی را عمومی‌ترین حوزه پژوهشی در علم اطلاعات می­ داند. او چهار نوع رفتار شامل 1) رفتار اطلاعاتي، 2) رفتار اطلاع‏ جويي[3]، 3) رفتار اطلاع ‏يابي و 4) رفتار استفاده از اطلاعات را از يکديگر متمايز می‌داند. رفتار اطلاعاتي[4] به نظر او کل رفتار انسان (فعال و غیرفعال) را در ارتباط با منابع و مجراهای اطلاعات دربرمی­ گیرد؛ رفتار اطلاع‏ جويي جستجوي هدفمند اطلاعات است و می ­تواند با سامانه‌های دستي (مانند روزنامه يا کتابخانه)، انجام شود يا با سامانه­‏هاي مبتني بر رايانه (وب جهان‏گستر). رفتار اطلاع ‏يابي[5] فرع بر رفتار اطلاع‌جویی است و به تعامل با نظام‏ هاي اطلاعاتی مبتني بر رايانه مربوط می­ شود و تعاملات با سامانه بازیابی را شامل مي‏ شود. سرانجام رفتار استفاده از اطلاعات[6] ، رفتارهای بدنی و ذهني­ای است که در اثر راه یافتن اطلاعات به درون دستگاه معرفتي رخ می ­دهد؛ مانند علامت‏ گذاري بخش ‏هايي از يک متن و مقايسه اطلاعات جديد با دانش موجود (4، ص1-2). بدین­ گونه، ویلسون این چهار دسته را دارای رابطه سلسله­ مراتبی می­ داند. اما اسپینک[7] رفتار اطلاعاتی را مجموعه­ ای از ریزفرایندها، شامل اطلاع­ جویی، اطلاع­ جویی در زندگی روزمره (معنابخشی)، کندوکاو اطلاعات^[8] (نظریه کندوکاو اطلاعاتی یا کندوکاو بهینه نظریه­ ای است که رفتار بازیابی اطلاعات جویندگان اطلاعات را توصیف می­ کند و پیرُولی و کارد در سال 1999 آن را پیشنهاد کردند. در این نظریه از مفاهیم مشابه نظریه جستجوی غذا توسط جانوران استفاده شده است. نظریه جستجوی غذا به زیست­ شناسان کمک می­ کند تا عوامل تعیین­ کننده در سلیقه غذایی و راهبردهای تغذیه­ ای جانوران را درک کنند. نظریه کندوکاو اطلاعاتی موضوع کندوکاو را اطلاعات قرار می­ دهد و جویندگان اطلاعات، مانند جانوران، همیشه در حال تصمیم­ گیری درباره این هستند که به دنبال چه اطلاعاتی بگردند؟ آیا در فضای اطلاعاتی موجود بمانند و به دنبال اطلاعات بیشتر بگردند یا به سراغ منبع دیگری بروند؟ کدام مسیر را دنبال کنند؟ و در چه مرحله‌ای به جستجوی خود خاتمه دهند؟ (6،5). رفتار اطلاعاتی فرد در نتیجه فعل ‌و انفعالات میان این ریزفرایندها شکل می­ گیرد (7، صص83-85).

برای مشاهده متن کامل این مقاله که در دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی ایران توسط اینجانب نگاشته شده است به پیوند زیر بروید: 

پیوند متن کامل مقاله