آیا مطمئنید روشی که در حال حاضر کتاب یا جزوه درسی خود را  مطالعه می کنید، از آنها چیزی در ذهنتان باقی می ماند؟ یا دچار استرس می شوید، زیرا نمی توانید در مدت زمان کوتاهی، انبوهی از اطلاعات را بخاطر بسپارید؟

آگاهی، شناخت و استفاده از “روش های مدیریت زمان و مطالعه موثر” به شما کمک می کند، بیشترین اطلاعات را در حافظه خود نگهدارید. می توانید با اتخاذ یک راهبرد جدید و استفاده از تکنیک های مطالعه، مطالعه موثرتری داشته باشید. در  ادامه قصد دارم، تعدادی از این تکنیک ها را با شما به اشتراک بذارم. امید است از این تکنیک ها برای مطالعه موثر استفاده کنید.  قبل از مطالعه  شرایط زیر را برای خود ایجاد کنید. 

فوت و فن‏ قبل از مطالعه موثر

اول، باید شرایط لازم را در بدن و محیط خارجی خود ایجاد کنید تا مطالب را موثرتر یاد بگیرید و حفظ کنید.

خوب بخوابید: یک مطالعه اخیر نشان داد که بین نمرات و میزان خواب دانشجویان رابطه مثبت وجود دارد. با این حال، این فقط به معنای داشتن 8 ساعت کامل خواب قبل از یک آزمون بزرگ نیست. موضوع مهمتر و حتی بیشتر ، خواب کافی داشتن برای چند شب قبل از انجام بخش عمده مطالعه است.

محیط مطالعه خود را تغییر دهید: مطالعات نشان می دهد تغییر محیط مطالعه می تواند عملکرد بخاطرآوری را افزایش دهد. به جای اینکه هر روز در خانه مطالعه کنید، هر هفته یک مکان جدید را امتحان کنید یا به کتابخانه بروید. تغییر در مناظر می تواند حافظه و سطح تمرکز شما را بهبود بخشد.

محیطی که مطالعه می کنید را از یاد نبرید: اگر در خانه یا کتابخانه یا کافه ای فضای خوبی دارید که مطمئنید مکان و شرایط خوبی برای شماست، منطقی است که وقتی تحت فشارید، این شرایط و محیط از یاد نبرید.

به موسیقی آرام بخش گوش دهید: می توانید هر موسیقی را که دوست دارید گوش دهید، اما بسیاری معتقدند که موسیقی های کلاسیک و بدون کلام، شرایط خوبی را برای مطالعه ایجاد می کنند و می تواند به تمرکز شما کمک کنند. آهنگ های دارای متن می توانند باعث حواس پرتی شوند.

عوامل حواس پرتی را از بین ببرید: با خاموش کردن تلفن و هرگونه صدای پس زمینه آزاردهنده مانند تلویزیون یا رادیو، حواس پرتی را از بین ببرید. با خود عهد و پیمان ببندید تا اتمام مطالعه، از بررسی شبکه های اجتماعی خودداری می کنید.

از میان وعده غذایی سالم استفاده کنید: قهوه و آب نبات باعث سرحالیه موقتی شما می شود و مشکل قند خون ایجاد می کند. برای انرژی بهتر و پایدارتر، میان وعده های سالم مانند نان و پنیر، خرما، سیب، کشمش، مویز یا آجیل را امتحان کنید.

در زیر ده  تکنیک مطالعه موثر و رهنمودهایی که کارساز هستند، بیان می شود. 

1) روش پس خیم یا SQ3R

روش SQ3R یا پس خیم یک روش درک مطلب است که به افراد کمک می کند تا نکات و مفاهیم مهم را شناسایی کرده و مباحث کتاب یا جزوه خود راحفظ کنند. SQ3R (یا SQRRR) مخفف پنج مرحله از فرآیند درک مطلب است. این روش را برای مطالعه ای کارآمدتر و موثرتر امتحان کنید:

• پیش مطالعه یا بررسی (Survey): به جای خواندن کل کتاب، ابتدا با مرور فصل اول و یادداشت برداری عنوان، عنوان فرعی، تصاویر یا سایر ویژگی های برجسته مانند نمودارها شروع کنید.
• سوال (Question): سوال هایی حول و حوش محتوای فصل تنظیم کنید، مانند: این فصل درباره چیست؟ از قبل در مورد این موضوع چه می دانم؟
• خواندن (Read): خواندن تمام فصل را شروع کنید و به دنبال پاسخ سوالاتی که تنظیم کردید، باشید.
• یادآوری (Recite): بعد از خواندن بخشی، آنچه را که خواندید را با کلمات و بیان خود خلاصه کنید. سعی کنید نکات اصلی را به خاطر بیاورید و شناسایی کنید و به سوالات مرحله دوم پاسخ دهید.
• مرور (Review): بعد از اتمام فصل، مهم است که مطالب را مرور کنید تا به طور کامل بفهمید. خود را با سوالاتی که نوشتید امتحان کنید و هر بخشی را که لازم است دوباره بخوانید.

2) تمرین بازیابی (Retrieval Practice)

تمرین بازیابی بر اساس مفهوم به خاطرآوری در زمان بعدی و بازیابی اطلاعات از حافظه بلندمدت است. به عبارتی به آن یادگیری مفهومی می گویند. اطلاعات با استفاده از یک علامت یا نشانه یا اطلاعات در حافظه کدگذاری و  بازیابی می شوند. این علائم می تواند یک سوال، تجربه، یا کلمه سازی ها از متن باشد.

یادآوری پاسخ سوال، یادگیری را بیش از جستجوی پاسخ در کتاب درسی یا مطالعه مجدد کتاب افزایش می دهد. اگر تمرین بازیابی کنید، احتمالاً بعداً اطلاعات را به یاد می آورید. در زیر چند روش وجود دارد که می توانید فرآیند بازیابی را در روال مطالعه خود پیاده سازی کنید.

• استفاده از آزمون های تمرینی: بدون اینکه نگاهی به کتاب و یادداشت های خود بیاندازید، از آزمون های تمرینی یا سوالات برای آزمودن خود استفاده کنید.
• سوالات را خود بسازید: معلم خود باشید و سوالاتی را که فکر می کنید در آزمون ممکن است بیاید خود بسازید. اگر در یک گروه مطالعاتی هستید، دیگران را به انجام همین کار تشویق کنید و سوالات را با هم مبادله کنید.
• از فلش کارت استفاده کنید: مرتبا فلش کارت درست کنید، مطمئن شوید که روش بازیابی را تمرین می کنید. به جای اینکه کارت را زود برگردانید، جواب را بخاطر آورید و سپس کارت را برگردانید.

چالش شبکه تمرین بازیابی: سوالات را بر اساس محتوای دروس خود بنویسید.

3) تمرین در فاصله زمانی  (Spaced Practice)

تمرین در فاصله زمانی (که به آن “تمرین توزیع شده” نیز گفته می شود) فرد را ترغیب می کند به جای اینکه با عجله در شب قبل از امتحان آمده شود، برای مدت طولانی تری مطالعه کنند.  وقتی مغز چیزی را فراموش می کند، برای یادآوری اطلاعات بیشتر کار می کند. فاصله گرفتن از مطالعه به ذهن شما این امکان را می دهد تا بین ایده ها ارتباط برقرار کرده و دانش و اطلاعات را به راحتی فراخوانی کنید.

برای امتحان این روش ، مطالب خود را در فواصل زمانی مشابه با برنامه زیر مرور کنید:

روز اول: مطالب را در کلاس بیاموزید.

روز دوم:  مرور مجدد و بررسی

روز سوم: مرور مجدد و مرور

پس از یک هفته: دوباره بررسی و مرور کنید.

پس از دو هفته: دوباره بررسی و مرور کنید.

مهم است که برنامه ریزی را زود و به موقع شروع کنید. در ابتدای هر ترم، در هر روز مدتی را فقط برای مطالعه و بررسی مطالب در نظر بگیرید. حتی اگر امتحانات شما، در ماه های آینده باشد، این به شما کمک می کند تا خود را مسئول بدانید.

4) روش پس ختام یا PQ4R 

این روش یک رویکرد فعال برای یادگیری است که به خاطر سپاری و درک مطلب را بهبود می بخشد. مشابه روش  SQ3R بالا، PQ4R مخفف شش گام در یک فرایند است.

• پیش مطالعه Preview : پیش از شروع مطالعه، اطلاعات را بررسی کنید تا از موضوع مورد نظر مطلع شوید. مطالب را سطحی بررسی کنید و فقط عناوین، زیرعنوان ها و بخش های هایلایت شده را بخوانید.
• سوال Question : از خود سوالاتی در رابطه با این موضوع بپرسید، مانند این که، من انتظار دارم چه چیزی یاد بگیرم؟ من از قبل در مورد این موضوع چه می دانم؟
• خواندن Read : اطلاعات یک بخش را به یک باره بخوانید و سعی کنید پاسخ سوالات خود را شناسایی کنید.
• تأمل Reflect : آیا به همه سوالات خود پاسخ داده اید؟ در غیر این صورت، برگردید و ببینید آیا می توانید جواب را پیدا کنید.
• یادآوری Recite: با بیان خودتان، خلاصه ای از مطالبی را که خواندید را بیان و یادداشت برداری کنید.
• مرور Review: یک بار دیگر به مطالب نگاه کنید و به سوالاتی که هنوز به آنها پاسخ ندادید پاسخ دهید.

5) تکنیک فاینمن (Feynman)

ریچارد فاینمن، یکی از تاثیرگذارترین فیزیکدان‌های آمریکایی و برنده جایزه نوبل است، اما در زمان حیاتش او را به عنوان معلمی نمونه هم می‌شناختند. او قادر بود مطالب سخت و دشوار را به ساده‌ترین و قابل درک‌ترین شکل ممکن بیان کند. امروزه روش آموزش او را به نام تکنیک فاینمن می‌شناسند که یکی از تکنیک‌های قوی یادگیری است. به طور کلی، این تکنیک به معنی ارائه یک مفهوم با زبانی ساده و قابل درک و مختصر است. تکنیک فاینمن یک روش کارآمد برای یادگیری سریع یک مفهوم با زبانی ساده و روشن است.

این تکنیک بر اساس این ایده است: “اگر می خواهید چیزی را به خوبی درک کنید، سعی کنید آن را به سادگی و روشن توضیح دهید.” معنای آن این است که، تلاش برای توضیح یک مفهوم به زبان خودمان، موجب می شود سریعتر مطالب درک کنیم.

با تکنیک فاینمن به راحتی متوجه می‌شوید که تا چه حد مطالب را درست فهمیده‌اید. در واقع اگر کامل متوجه مطلب شده باشید، می‌توانید به شکلی ساده آن را به زبان بیاورید، و هرقسمتی که نتوانستید مفهوم را روشن و واضح برسانید، معلوم خواهد شد که در آن بخش از مطلب دچار مشکل هستید. این تکنیک در عین سادگی، سریع و اثرگذار است و یادگیری‌تان را هدفمند می‌کند.

چگونه کار می کند:

• موضوع یا مفهومی را که در حال مطالعه آن هستید در بالای یک برگه بنویسید.
• سپس، مطلب را با زبان خودتان توضیح دهید، با این تصور که به شخص دیگری آموزش می دهید. مثال بیاورید و به کاربرد مطلب اشاره کنید.
• آنچه را که نوشتید مرور کنید و با توجه به منبع اصلی تشخیص دهید در چه زمینه‌هایی هیج اطلاعاتی نداشتید یا توضیحاتتان به اندازه کافی واضح نبود. پس از شناسایی آنها، به یادداشت ها یا منبع اصلی برگردید و پاسخ صحیح را بیابید.
• سرانجام، هرجا که اصطلاحات فنی یا دشوار زیادی به کار بردید، سعی کنید آن را به زبان ساده تری تغییر دهید. توضیحتان باید در حدی باشد که فردی بدون سطح علمی فعلی شما، بتواند متوجه موضوع شود.

یک راهکار نهایی برای پیاده سازی هرچه بهتر تکنیک فاینمن، کودکانه فکر کردن است. یکی از بارزترین اخلاقیات کودکان، دائما “چرا؟” گفتن است. پس تصور کنید مطلب را برای کودکی شرح می‌دهید. بزرگ‌ترها معمولا به معلومات سطحی رضایت می‌دهند، ولی کودکان طبیعت کنجکاوتری دارند. آنان به سرعت سردرگمی خود را به زبان می‌آورند.

پس تا جایی که وقت و حوصله‌تان اجازه می‌دهد “چرا” بپرسید. چرا این فرمول درست است؟ چرا این تحلیل به چنین مفهومی می‌انجامد؟ با جواب این “چرا”هاست که متوجه می‌شوید واقعا چقدر مطالب را متوجه شده‌اید. نکته مورد توجه داشتن ذهنیت “کودکانه و کنجکاو” است. باید بتوانید تا جای ممکن مفهوم را واضح و کامل برسانید(https://sabketo.com/feynman-technique/).

6) جعبه لایتنر (Leitner)

جعبه لایتنر یک تکنیک یادگیری مبتنی بر فلش کارت است. جعبه لایتنر یک جعبه پنج خانه است که برای یادگیری استفاده می‌شود. لایتنر در واقع روش علمی به یاد سپردن است که بر مبنای آن آموخته‌ها از حافظه کوتاه‌مدت به حافظه بلند مدت منتقل می‌شوند. جعبه لایتنر جعبه‌ای ۶ در ۳۰ سانتیمتری ست که ۵ خانه دارد که اندازه هر یک از آن‌ها بر اساس منحنی فراموشی دو برابر قبلی‌ست، به صورتی که خانه شماره یک، ۱ واحد، خانه شماره دو، ۲ واحد، خانه شماره سه، ۴ واحد، خانه شماره چهار، ۸ واحد و خانه شماره پنج، ۱۶واحد است. می‌توانید آن را بسازید، یا خریداری کنید.

هر خانه اصلی با تعدادی «واسط» یا «جداکننده» به قسمت‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شود. پس خانه دوم، سوم، چهارم و پنجم، باید به ترتیب به دو، چهار، هشت و شانزده قسمت تقسیم شوند. فلش‌کارت‌ها برگه‌های کوچکی اند که در یک طرف آن‌ها سؤال (لغت) و در طرف دیگرشان جواب نوشته می‌شوند.

در اين سيستم، براي يادگيري يك موضوع از يك ورق كوچك كاغذ كه فلش‌كارت (Flash card) نام دارد استفاده مي‌شود. هر مطلبي كه مي‌خواهيم به خاطر بسپاريم، در دو روي اين برگه به صورت سؤال و جواب، لغت و معني، مسأله و راه حل، و … مي‌نويسم. به اين ترتيب كه شما با ديدن يك برگه سعي مي‌كنيد پاسخ آن را به ياد آوريد. اگر موفق شديد، فلش‌كارت به گروه (خانه) بعدي منتقل مي‌شود. اما اگر موفق نشديد پاسخ پشت كارت را به ياد آوريد، آن كارت را به اولين گروه (خانه) بازمي‌گردانيد.

هرچه در گروه‌ها (خانه‌ها) به جلو مي‌رويد، فواصل زماني مرور كارت‌ها بيش‌تر مي‌شود. اين موضوع بسيار ساده اتفاق مي‌افتد: كارت‌هاي خانه‌ي اول هر روز مرور مي‌شود؛ كارت‌هاي خانه‌ي دوم هر دو روز، كارت‌هاي خانه‌ي سوم هر چهار روز، كارت‌هاي خانه‌ي چهارم هر هشت روز، و كارت‌هاي خانه‌ي پنجم هر 16 روز يك‌بار مرور مي‌شود. بدين ترتيب سيستم لايتنر (جعبه‌ي لايتنر) مشكل دسته‌بندي كارت‌ها و زمان‌بندي مرور آن‌ها را حل مي‌نمايد. البته تعداد خانه‌ها و فواصل زماني مرورها قابل تغيير است.

هر روز – جعبه 1

هر دو روز – جعبه 2

هر چهار روز – جعبه 3

هر نه روز – جعبه 4

هر 14 روز – جعبه 5

امتياز آشكار اين روش آن است كه تمركز شما بر روي كارت‌هاي مشكل‌تري خواهد بود كه در خانه‌هاي اول قرار دارند، چرا كه با فاصله‌ي زماني كوتاه‌تري مرور مي‌شوند. در عوض مطالبي كه بهتر آموخته شده‌اند و بنابراين به تدريج در خانه‌هاي بعدي قرار گرفته‌اند ديرتر مرور خواهند شد. بدين ترتيب زمان صرف شده براي يادگيري، بهينه خواهد شد. برای این سیستم نرم‌افزار لايتنر هم طراحی شده است.

7)  کدگذاری با رنگ

یادداشت های نامرتب می تواند یادآوری نکات مهم یک سخنرانی را دشوار کند. نوشتن به صورت رنگی روشی پویا برای سازماندهی اطلاعاتی است که یاد می گیرید. همچنین به شما کمک می کند مهمترین ایده ها را مرور و اولویت بندی کنید.

یک مطالعه اخیر نشان داده است که رنگ می تواند عملکرد حافظه فرد را بهبود بخشد. همان مطالعه نشان داد که رنگ های گرم (قرمز و زرد) “می تواند یک فضای یادگیری ایجاد کند که مثبت و انگیزه آور باشد که می تواند به زبان آموزان کمک کند نه تنها درک مثبتی نسبت به محتوا داشته باشند بلکه با مواد یادگیری تعامل و تعامل بیشتری داشته باشند.” همچنین گزارش داد که رنگ های گرم “باعث افزایش توجه و ایجاد هیجان و اطلاعات می شوند.”

نوشتن به صورت رنگی ممکن است بی فایده به نظر برسد ، اما این نکات را در خاطر داشته باشید:

• نکات کلیدی را با قرمز بنویسید.
• اطلاعات مهم را با زرد برجسته کنید.
• موضوعات را براساس رنگ سازماندهی کنید.
• همه چیز را رنگ نکنید – فقط مهمترین اطلاعات.

8) نقشه ذهنی

اگر سبک شناختی شما تصویری است، نقشه ذهنی را امتحان کنید، روشی که به شما امکان می دهد تصویر اطلاعات را در نمودار سازماندهی کنید. ابتدا یک کلمه را در مرکز یک صفحه خالی می نویسید. از آنجا، شما ایده ها و کلمات کلیدی اصلی را می نویسید و آنها را مستقیماً به مفهوم اصلی متصل می کنید. سایر ایده های مرتبط همچنان منشعب می شوند.

ساختار نقشه ذهنی به نحوه ذخیره و بازیابی اطلاعات مغز ما مربوط می شود. نگاشت ذهنی به جای نوشتن فقط می تواند درک خواندن شما را بهبود ببخشد. همچنین با برقراری ارتباط سلسله مراتب و روابط بین مفاهیم و ایده ها شما را قادر می سازد تا تصویر کلان را ببینید.

خوب، چگونه این کار را انجام می دهید؟

• یک کاغذ خالی بگیرید (یا از ابزاری به صورت آنلاین استفاده کنید) و عنوان مطالعه خود را در مرکز مانند “رشد کودک” بنویسید.
• یکی از ایده های اصلی خود (به عنوان مثال ، یک فصل از کتاب یا یادداشت های خود) را به موضوع اصلی مانند “مراحل رشد” وصل کنید.
• زیر شاخه های ایده های پشتیبانی را به شاخه اصلی خود متصل کنید.

نکته: برای هر شاخه از رنگهای مختلف استفاده کنید و در صورت کمک ، تصاویر آن را بکشید.

9) قبل از مطالعه ورزش کنید

ورزش نه تنها با خستگی مبارزه می کند، بلکه می تواند سطح انرژی را نیز افزایش دهد. اگر در تلاش برای یافتن انگیزه مطالعه هستید ، فکر کنید که یک تمرین ورزشی را به روز خود اضافه کنید. لازم نیست یک ساعت کامل در باشگاه باشد. این می تواند یک تمرین 20 دقیقه ای در خانه یا یک پیاده روی سریع در اطراف محله شما باشد. هر چیزی برای گرفتن ضربان قلب شما. قبل از مطالعه ورزش کنید:

عملکرد مغز را شروع می کند و می تواند به بهبود حافظه و عملکرد شناختی کمک کند. اندورفین آزاد می کند، که می تواند روحیه شما را بهبود بخشد و سطح استرس را کاهش دهد.

10) قبل از خواب مطالعه کنید

خواب برای عملکرد مغز، تشکیل حافظه و یادگیری بسیار مهم است. مطالعه قبل از خواب، می تواند به بهبود یادآوری کمک کند. به گفته اسکات کایرنی، محقق از دانشگاه یورک در انگلستان، “هنگامی که بیدار هستید چیزهای جدیدی یاد می گیرید، اما هنگام خواب آنها را تصفیه می کنید ، بازیابی و استفاده صحیح از آنها را در صورت نیاز آسان تر می کنید.  این برای چگونگی یادگیری و همچنین برای چگونگی کمک به حفظ عملکردهای سالم مغز مهم است. ” وقتی خواب هستید، مغز خاطرات شما را مرتب می کند.

هیچ کس نمی خواهد بیشتر از زمان مورد نیاز خود برای مطالعه وقت بگذارد. یادگیری تکنیک های موثر مطالعه می تواند از آمادگی کامل شما برای امتحانات اطمینان حاصل کند و به شما کمک می کند تا هرگونه اضطراب امتحان را کاهش دهید.