به‌تازگی مقاله‌ای با عنوان بررسی تأثیر سبک‌های مختلف رهبری بر پذیرش هوش مصنوعی (AI) در بین کتابداران دانشگاهی در آموزش عالی از پژوهشگران قطری منتشر شده است. این مطالعه شامل داده‌های مربوط به 50 کتابدار در چهار کشور عربی بود. آنها برای گردآوری داده‌ها از دو پرسشنامه یکی برای ارزیابی درک کتابداران از هوش مصنوعی و دیگری استفاده از پرسشنامه رهبری چند عاملی (MLQ 5×). برای ارزیابی سبک‌های رهبری استفاده کردند. از چندین روش برای تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد که عبارتند از: تحلیل همبستگی برای کشف روابط بین متغیرها، آمار استنباطی با استفاده از مدل‌سازی معادلات ساختاری (SEM) برای درک روابط بین سبک‌های رهبری و پذیرش کتابداران ازهوش مصنوعی (AI)  و تحلیل رگرسیون برای ارزیابی قدرت پیش‌بینی سبک‌های مختلف رهبری بر ادراک کتابداران از قابلیت استفاده و سودمندی هوش مصنوعی بود.

در این مقاله از سه سبک رهبری ‌تعاملی (transactional leadership)، تحول‌آفرین (transformational leadership) و آزادانه یا “رها کن تا انجام شود” (laissez-faire leadership) استفاده شده است تا تأثیر این سه سبک را بر پذیرش هوش مصنوعی در بین کتابداران دانشگاهی بررسی کند.

رهبری تعاملی، یکی از سبک‌های مدیریتی است که بر تعاملات و تبادلات بین رهبر و اعضای تیم تمرکز دارد. در این سبک، رهبر به‌وضوح مسئولیت‌ها، وظایف و انتظارات را تعریف می‌کند و در ازای عملکرد خوب، پاداش‌هایی ارائه می‌دهد و در صورت عدم انجام وظایف، پیامدهای مشخصی اعمال می‌کند. ویژگی‌های اصلی رهبری تعاملی عبارت‌اند از ساختار مشخص و سلسله‌مراتبی، پاداش و تنبیه (انگیزه افراد از طریق پاداش (مانند ارتقای شغلی) یا اعمال پیامدهای منفی (مانند کاهش حقوق) مدیریت می‌شود)؛ تمرکز بر عملکرد کوتاه‌مدت؛ کمتر کردن پیچیدگی تصمیم‌گیری (رهبر با کنترل مستقیم، سعی می‌کند محیط را پایدار و پیش‌بینی‌پذیر نگه دارد)  است. اگرچه این سبک ثبات سازمانی را تضمین می‌کند، ممکن است مانع نوآوری و سازگاری شود که اغلب منجر به موانعی در پذیرش فناوری‌های جدید یا اصلاحات می‌شود.

 رهبری تحول‌آفرین، یک سبک مدیریتی است که هدف آن الهام‌بخشی، توانمندسازی و ایجاد تغییرات مثبت در تیم‌ها یا سازمان‌ها است. رهبران تحول‌آفرین تلاش می‌کنند تا با ایجاد چشم‌انداز مشترک، انگیزه‌ای عمیق در افراد ایجاد کرده و آن‌ها را تشویق کنند تا فراتر از انتظارات عمل کنند. رهبران تحول‌آفرین تیم‌های خود را به سمت نوآوری و تغییر الهام می‌بخشند و انگیزه می‌دهند. آنها محیطی را پرورش می‌دهند که برای خلاقیت ارزش قائل است. به عبارتی، ویژگی‌های اصلی رهبری تحول‌آفرین ایجاد چشم‌انداز الهام‌بخش، انگیزه‌بخشی و ارتقای انگیزه درونی افراد؛ توجه فردی؛ تشویق به خلاقیت و نوآوری است.

رهبری آزادانه یا “رها کن تا انجام شود”، سبکی از مدیریت است که رهبر در آن دخالت کمتری در روند تصمیم‌گیری و فعالیت‌های اعضای تیم دارد. به‌عبارت‌دیگر، این نوع رهبری به افراد آزادی و استقلال بیشتری می‌دهد تا به طور خودمختار کار کنند و تصمیم بگیرند. این می‌تواند فرهنگی را تقویت کند که در آن کارکنان احساس قدرت برای کشف ایده‌های جدید کنند، اگرچه ممکن است فاقد ساختار لازم برای مدیریت مؤثر تغییرات سازمانی مهم باشد.

یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که سبک رهبری تحول‌آفرین بیشترین همبستگی مثبت را با پذیرش فناوری هوش مصنوعی در میان کتابداران دانشگاهی دارد. مطالعه حاضر نشان می‌دهد که رهبری تحول‌آفرین نقش کلیدی در تسهیل و اجرای موفقیت‌آمیز هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی ایفا می‌کند. همچنین، نتایج این تحقیق بیانگر آن است که کتابدارانی که از ویژگی‌های رهبری تحول‌آفرین برخوردارند، تمایل بیشتری به درک ارزش و سهولت استفاده از هوش مصنوعی از خود نشان می‌دهند.

مطالعه نشان داد که اگر سبک‌های رهبری تعاملی در محیط کتابخانه‌های دانشگاهی غالب باشد، می‌تواند تهدیدی اساسی برای اجرای موفق آمیز هوش مصنوعی باشد. تأکید بر رویه‌های استاندارد، پاداش‌های مشروط، و ترجیح برای حفظ وضعیت موجود که ذات رهبری تعاملی است، ممکن است موانعی را برای پذیرش فناوری‌های هوش مصنوعی ایجاد کند. چنین رویکرد رهبری که بر پیروی از روال‌ها و اهداف کوتاه‌مدت متمرکز است، ممکن است توانایی کتابخانه در بهره‌برداری کامل از مزایای تحول‌آفرین هوش مصنوعی را در زمینه خدمات اطلاعاتی، پشتیبانی از پژوهش‌ها و کارایی عملیاتی مختل کند. همچنین ممکن است چابکی و سازگاری موردنیاز برای حرکت در پیچیدگی‌های یک چشم‌انداز فناورانه به‌سرعت در حال تکامل را مختل کند.

برای تسهیل پیاده‌سازی و اجرای موفقیت‌آمیز هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی، یک توصیه استراتژیک، اولویت‌‌بندی برنامه‌های آموزشی متمرکز بر رهبری تحول‌آفرین است. این برنامه‌ها باید کتابداران دانشگاهی را با مهارت‌ها و ذهنیت لازم برای حرکت در چشم‌انداز پویای ادغام هوش مصنوعی مجهز کنند. رهبری تحول‌آفرین که به‌خاطر الهام‌بخشی، انگیزه‌بخشی و پرورش نوآوری شهرت دارد، ذاتاً با الزامات پیاده‌سازی هوش مصنوعی همسو است. کتابداران دانشگاهی با سرمایه‌گذاری در آموزش‌هایی که ویژگی‌های رهبری تحول‌آفرین را پرورش می‌دهند، می‌توانند ظرفیت الهام بخشیدن به فرهنگ سازگاری، خلاقیت و گشودگی openness نسبت به تغییر را توسعه دهند. چنین آموزش‌هایی به رهبران قدرت می‌دهد تا تیم‌های خود را ازطریق پیچیدگی‌های پیشرفت‌های فناورانه هدایت کنند و در نهایت یک محیط مشارکتی را تقویت کند که مزایای احتمالی هوش مصنوعی را در بهبود خدمات اطلاعاتی، پشتیبانی از تحقیقات و کارایی عملیاتی در کتابخانه‌های دانشگاهی به حداکثر برساند.

اطلاعات اصل مقاله:

Shal, T., Ghamrawi, N., & Naccache, H. (2024). Leadership styles and AI acceptance in academic libraries in higher education. The Journal of Academic Librarianship.

 

چکیده

کتابخانه‌ها از یکپارچه‌سازی هوش مصنوعی (AI) بهره زیادی خواهند برد، اما با موانع مهمی نیز روبرو خواهند شد؛ بنابراین لازم است یک تحلیل سوات (SWOT) انجام شود که فرصت‌ها، تهدیدها، ضعف‌ها و نقاط قوت سازمان را ارزیابی کند. این مقاله به بررسی کاربردهای بالقوه، خطرات، محدودیت‌ها و مزایای هوش مصنوعی در محیط کتابخانه می‌پردازد. با بررسی دقیق این جنبه‌ها، هدف این مطالعه ارائه بینش‌ مفیدی در مورد عوامل راهبردی است که کتابخانه‌ها باید در هنگام اجرای فناوری‌های هوش مصنوعی در نظر بگیرند.

این مطالعه به موضوع چالش‌برانگیز ادغام هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها می‌پردازد و بر اهمیت اتخاذ یک رویکرد جامع برای بهره‌برداری کامل از ظرفیت هوش مصنوعی در حین مدیریت خطرات مرتبط تأکید می‌کند. فنون مهم شامل بهبود عملکرد سیستم و مقابله با سوگیری‌های الگوریتمی و مسائل مربوط به حریم خصوصی است.

اساساً، این مطالعه باهدف برجسته‌کردن بسیاری از روش‌های استفاده از هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها است. این مقاله نشان می‌دهد که چقدر مهم است که کتابخانه‌ها مفاهیم پیاده‌سازی هوش مصنوعی را به طور کامل در نظر بگیرند و برنامه‌های محکمی برای به حداکثر رساندن مزایای آن و درعین‌حال اجتناب از هرگونه تأثیر منفی ایجاد کنند. با انجام این کار، کتابخانه‌ها می‌توانند فرایندهای اجرایی مسئولانه و اخلاقی را تضمین کنند، درحالی‌که به طور هم‌زمان جایگاه خودشان را برای بهره‌گیری از چشم‌انداز انقلابی ارائه‌شده توسط هوش مصنوعی در نظر می‌گیرند.

کلمات کلیدی

هوش مصنوعی، پیاده‌سازی هوش مصنوعی، کتابخانه‌ها، فرصت‌ها، چالش‌ها، نقاط قوت، نقاط ضعف، تحلیل سوات، کارایی عملیاتی، حریم خصوصی داده‌ها، سوگیری الگوریتمی، ملاحظات راهبردی

مقدمه

یکپارچه‌سازی هوش مصنوعی (AI) تحول اساسی در نحوه عملکرد و ارائه خدمات کتابخانه‌ها ایجاد کرده است. این تغییر پارادایم راه را برای بررسی کامل جایگاه هوش مصنوعی (AI) در کتابخانه‌ها هموار می‌کند و مزایا، معایب، فرصت‌ها و خطرات این فناوری را برجسته می‌کند. ازآنجایی‌که هوش مصنوعی به طور فزاینده‌ای در نظام‌های کتابخانه‌ای گنجانده می‌شود، ضروری است که نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و خطرات مرتبط با این تغییرات را به‌دقت در نظر بگیریم. از طریق این بررسی، کتابخانه‌هایی که فناوری‌ هوش مصنوعی را به کار می‌گیرند، می‌توانند بینش‌ مهمی در مورد انتخاب‌های راهبردی که باید انجام دهند، به‌ویژه از نظر افزایش کارایی عملیاتی و کاهش نگرانی‌ها در مورد تعصب الگوریتمی و حریم خصوصی، به دست آورند. کتابخانه‌ها با انجام این تجزیه‌وتحلیل و به‌دست‌آوردن دانش موردنیاز خود، قادر خواهند بود پیچیدگی‌های مربوط به اجرای هوش مصنوعی را به طور مؤثر طی کنند. هدف اصلی این تحلیل، ارائه اطلاعات موردنیاز کتابخانه‌ها برای یکپارچه‌سازی هوشمندانه هوش مصنوعی، به حداکثر رساندن مزایای آن و به‌حداقل‌رساندن هرگونه خطر است. با درنظرگرفتن دقیق این مسائل، کتابخانه‌ها می‌توانند استفاده از  فناوری هوش مصنوعی را به حداکثر برسانند، ارائه خدمات را بهبود بخشند و با محیط‌های در حال تغییر فناوری همگام شوند.

بررسی ادبیات

هوش مصنوعی به‌عنوان یک فناوری امیدوارکننده در علم کتابداری باقابلیت ایجاد تحول در بسیاری از جنبه‌های خدمات کتابخانه‌ای ظهور کرده است (جینگ ون و همکاران، 2021). مطالعات متعددی به بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها پرداخته‌اند (Kai-jun et al., 2019). بااین‌حال، کمبود تحلیل تجربی در مورد تحولاتی وجود دارد که هوش مصنوعی برای کتابخانه‌های هوشمند و تأثیر آنها بر الگوهای استفاده به ارمغان آورده است. بعلاوه، با مرور نظام‌مند متون، کاربرد هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی را در مجموعه کتابخانه مورد بررسی قرار داده است (Das & Islam, 2021). این بررسی‌ها بر ضرورت پرورش تفکر نوآورانه و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های سخت‌افزاری هوش مصنوعی توسط کتابخانه‌ها تأکید می‌کند.

علاوه بر این، چالش‌هایی مانند محدودیت بودجه تحقیقاتی، موانع در جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، کمبود استعداد هوش مصنوعی، و عدم ادغام هوش مصنوعی در عملیات کتابخانه‌ها به‌عنوان موانع اجرای هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها شناسایی شده‌اند. باوجود این، ادغام هوش مصنوعی این توانایی را دارد که خدمات کتابخانه را به طور قابل‌توجهی افزایش دهد. برای مثال، هوش مصنوعی می‌تواند دقت و کارایی بازیابی اطلاعات را از طریق الگوریتم‌های جستجوی پیشرفته و پردازش زبان طبیعی افزایش دهد. همچنین می‌تواند توصیه‌های شخصی شده برای منابع کتابخانه را بر اساس ترجیحات کاربر و تجزیه‌وتحلیل رفتار تسهیل کند. علاوه بر این، هوش مصنوعی می‌تواند وظایف معمولی مانند فهرست‌نویسی و مدیریت موجودی را ساده کند، در نتیجه به کتابداران اجازه می‌دهد تا روی کارهای پیچیده‌تر و ارزش‌افزوده‌تر تمرکز کنند (Kai-jun et al., 2019).

به‌طورکلی، هوش مصنوعی نقاط قوت و فرصت‌های متعددی را برای کتابخانه‌ها از جمله بازیابی اطلاعات بهبودیافته، توصیه‌های شخصی‌سازی شده و خودکارسازی وظایف ارائه می‌کند (Das & Islam, 2021). بااین‌حال، چندین ضعف و تهدیدات بالقوه مرتبط با هوش مصنوعی در بافت‌های کتابخانه وجود دارد (Kai-jun et al., 2019). سوگیری الگوریتمی یک ضعف قابل‌توجه است، زیرا سیستم‌های هوش مصنوعی می‌توانند سوگیری‌ها را در داده‌های آموزشی حفظ کنند. علاوه بر این، نگرانی در مورد جابه‌جایی شغلی وجود دارد، زیرا فناوری‌های هوش مصنوعی این ظرفیت را دارند که وظایفی را که به طور سنتی توسط کارکنان کتابخانه انجام می‌شوند خودکار کنند. علاوه بر این، ادغام هوش مصنوعی ملاحظات اخلاقی و حفظ حریم خصوصی را باتوجه‌به دسترسی بالقوه به داده‌های حساس کاربر افزایش می‌دهد.

فرصت‌های هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها به افزایش بازیابی اطلاعات از طریق الگوریتم‌های جستجوی پیشرفته و ارائه توصیه‌های شخصی بر اساس ترجیحات کاربر گسترش می‌دهد (Cox et al., 2019). علاوه بر این، هوش مصنوعی می‌تواند وظایف معمولی مانند فهرست‌نویسی و مدیریت موجودی را ساده‌سازی کند، بنابراین به کتابداران اجازه می‌دهد تا روی وظایف پیچیده‌تر تمرکز کنند (Kai-jun et al., 2019). بااین‌حال، تهدیدات هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها شامل موضوعاتی مانند سوگیری الگوریتمی، جابه‌جایی شغلی و نگرانی‌های اخلاقی و حریم خصوصی است. علاوه بر این، پیاده‌سازی هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها نیاز به سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در زیرساخت‌های سخت‌افزاری و جمع‌آوری داده‌های بزرگ دارد که می‌تواند برای کتابخانه‌هایی با منابع محدود چالش‌هایی ایجاد کند.

نقاط قوت هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها

• افزایش کارایی عملیاتی: کتابخانه‌ها می‌توانند بهره‌وری را افزایش دهند و با خودکارسازی کارهای تکراری مانند بازیابی اطلاعات، طبقه‌بندی و فهرست‌نویسی با استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی، روند کار را تسریع کنند. با استفاده از الگوریتم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، کتابخانه‌ها می‌توانند حجم زیادی از داده‌ها را با سرعت بیشتری تجزیه‌وتحلیل کنند و منابع را به طور مؤثرتری تخصیص دهند.
• بهبود تجارب کاربر: سخت‌افزار و نرم‌افزار مجهز به هوش مصنوعی (AI) می‌تواند تجربیات کاربر را با ارائه توصیه‌های مناسب، عملکردهای جستجوی پیش‌بینی‌پذیر و دستیارهای مجازی تعاملی افزایش دهد. این رویکرد شخصی‌سازی شده برای ارائه خدمات، کتابخانه‌ها را قادر می‌سازد تا نیازها و اولویت‌های خاص کاربران خود را بهتر برآورده کنند و باعث افزایش رضایت و مشارکت کاربران شود.
• دسترسی گسترده به اطلاعات: توصیه‌های پیچیده و موتورهای جستجو که توسط فناوری هوش مصنوعی امکان‌پذیر شده‌اند، دسترسی به اطلاعات را افزایش می‌دهند. با به‌کارگیری فنون یادگیری ماشین و پردازش زبان طبیعی، کتابخانه‌ها می‌توانند قابلیت کشف موجودی‌های خود را افزایش دهند و مطالب مرتبطی را در اختیار کاربران قرار دهند که با علایق و نیازهای آن‌ها هماهنگ باشد.
•  تصمیم‌گیری داده‌محور: کتابخانه‌ها می‌توانند از هوش مصنوعی برای استفاده از  تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و مدل‌سازی پیش‌بینی برای برنامه‌ریزی خدمات، ایجاد مجموعه‌ها و تخصیص منطقی منابع استفاده کنند. با بررسی روندهای استفاده و الگوهای رفتار کاربر، کتابخانه‌ها می‌توانند فعالیت خود را ساده کرده و خدمات خود را برای پاسخگویی به نیازهای در حال تغییر مشتریان خود تطبیق دهند.
•  ارائه خدمات نوآورانه: هوش مصنوعی فرصت‌های جدیدی را برای کتابخانه‌ها به‌منظور نوآوری و گسترش خدمات ارائه شده، از تجربیات واقعیت مجازی گرفته تا کمک‌های تحقیقاتی مبتنی بر هوش مصنوعی باز کنند. کتابخانه‌ها می‌توانند از فناوری‌های نوظهور برای ارائه تجربیات منحصربه‌فرد و فراگیر به مشتریان خود که خلاقیت و تحقیق را تقویت می‌کند استفاده کنند.

با درنظرگرفتن همه موارد، گنجاندن هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها مزایای متعددی دارد که به این مؤسسات کمک می‌کند تا به‌خوبی کار کنند، خدمات بهتری را به کاربران خود ارائه دهند و در لبه نوآوری در عصر دیجیتال باقی بمانند. با استفاده از هوش مصنوعی برای تغییر و انطباق با نیازها و انتظارات کاربرانشان، کتابخانه‌ها می‌توانند از ارتباط و تأثیر آنها برای سال‌های آینده اطمینان حاصل کنند.

نقاط ضعف هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها

•  وابستگی به کیفیت داده‌ها: ضروری است که سیستم‌های هوش مصنوعی به مجموعه‌داده‌های بزرگ و باکیفیت برای آموزش و تصمیم‌گیری دسترسی داشته باشند. نظام‌های کتابخانه مبتنی بر هوش مصنوعی (AI) می‌توانند به دلیل نتیجه‌گیری‌های نادرست، خطاها و نادرستی‌های ناشی از مجموعه‌داده‌های ناکافی یا مغرضانه، قابل‌اعتماد و کارآمدتر شوند.
• سرمایه‌گذاری اولیه و هزینه‌های اجرا: گاهی اوقات برای یکپارچه‌سازی فناوری هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها، سرمایه‌گذاری اولیه قابل‌توجهی در نرم‌افزار، سخت‌افزار و آموزش کارکنان موردنیاز است. پذیرش کتابخانه و اجرای فناوری‌های هوش مصنوعی ممکن است به دلیل محدودیت‌های مالی و منابع با مشکل مواجه شود.
• نگرانی‌های اخلاقی و حفظ حریم خصوصی: کاربرد هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها نگرانی‌های اخلاقی و خصوصی را در مورد جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و استفاده از داده‌ها ایجاد می‌کند. برای اینکه سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی استانداردهای اخلاقی را رعایت کنند و از حقوق کاربر محافظت کنند، کتابخانه‌ها باید از حریم خصوصی کاربران محافظت کنند و مسائل اخلاقی پیچیده؛ مانند مجوزها و سوگیری الگوریتمی را موردتوجه قرار دهند.
• تعامل انسانی محدود: فناوری‌های هوش مصنوعی توانایی بهبود خودکارسازی و کارایی در کتابخانه‌ها را دارند، اما می‌توانند دسترسی افراد به کمک و تعامل انسانی را نیز محدود کنند. اتکای بیش از حد به فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌تواند ارزش کارکنان خط مقدم و کتابداران را بی‌ارزش کند و آنها از توجه فردی و تخصص ارزشمند مشتریان محروم کند.
• تعصب و عدالت الگوریتمی: الگوریتم‌های هوش مصنوعی این قابلیت را دارند که در  داده‌های آموزشی سوگیری‌ها را بزرگ‌نمایی یا تشدید کنند که منجر به نتایج غیرمنصفانه یا مغرضانه می‌شود. کتابخانه‌ها باید از سوگیری الگوریتمی آگاه باشند تا اطمینان حاصل کنند که سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی از عدالت، شفافیت و فراگیر بودن در ارائه خدمات پشتیبانی می‌کنند.
• پیچیدگی فنی و تعمیر و نگهداری: سیستم‌های هوش مصنوعی پیچیده هستند و برای حفظ عملکرد و قابلیت اطمینان بهینه نیاز به تعمیر و نگهداری مداوم، به ارتقای و عیب‌یابی منظم دارند. اگر کتابخانه‌ها نتوانند با فناوری‌ها و رویکردهای هوش مصنوعی که به‌سرعت در حال تحول هستند، همگام شوند، ممکن است با چالش‌های فناورانه و اختلالات در ارائه خدمات مواجه شوند.

در نتیجه، درحالی‌که هوش مصنوعی (AI) فرصت‌های قابل‌توجهی را برای کتابخانه‌ها نوید می‌دهد، چالش‌ها و محدودیت‌هایی را نیز به همراه دارد که باید به طور مناسب مدیریت و کنترل شوند. با شناسایی و حل این مسائل، کتابخانه‌ها ممکن است از هوش مصنوعی در عصر دیجیتال برای خدمت‌رسانی بهتر به مشتریان خود و دستیابی به اهداف خود استفاده کنند.

فرصت‌هایی برای هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها

• کشف اطلاعات پیشرفته: موتورهای توصیه‌گر مبتنی بر هوش مصنوعی (AI) و الگوریتم‌های جستجوی پیشرفته می‌توانند به کاربران کمک کنند منابع مرتبط را سریع‌تر مکان‌یابی کنند و دسترسی به اطلاعات و نتایج تحقیقات را افزایش دهند.
• تجربیات شخصی شده کاربر: به لطف فناوری‌های هوش مصنوعی، کتابخانه‌ها اکنون می‌توانند خدمات و منابع را باتوجه‌به ترجیحات، علایق و الگوهای رفتاری هر کاربر سفارشی کنند. کتابخانه‌ها می‌توانند هشدارها، توصیه‌ها و پیشنهادها محتوا را با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشینی متناسب یا نیازهای خاص هر مشتری سفارشی کنند.
• خودکارسازی وظایف عادی: با بهینه‌سازی کارهای یکنواخت و وقت‌گیر مانند فهرست‌نویسی، نمایه‌سازی و مدیریت گردش، خودکارسازی هوش مصنوعی می‌تواند زمان کارکنان را برای فعالیت‌های باارزش بالاتر مانند تعامل با کاربر، دسترسی به جامعه و ایجاد جامعه آزاد کند.
• تجزیه‌وتحلیل پیش‌بینی و پشتیبانی تصمیم: تجزیه‌وتحلیل مبتنی بر هوش مصنوعی می‌تواند بینش‌های ارزشمندی در مورد رفتار کاربر، الگوهای استفاده و مصرف منابع به کتابخانه‌ها ارائه دهد. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و پیش‌بینی روند به کتابخانه‌ها کمک می‌کند تا خدمات را برنامه‌ریزی کنند، منابع را تخصیص دهند و مجموعه‌های مبتنی بر دانش ایجاد کنند.
• ربات‌های گفتگو و دستیارهای مجازی: ربات‌های گفتگو و دستیارهای مجازی با استفاده از هوش مصنوعی (AI) می‌توانند با پاسخ‌دادن به سؤالات، ارائه توصیه‌ها و هدایت آنها به سمت منابع و خدمات کتابخانه، پشتیبانی و راهنمایی را در زمان واقعی به مشتریان ارائه دهند.
• حفظ و مدیریت دیجیتال: راه‌حل‌های هوش مصنوعی (AI) می‌توانند با خودکارسازی کارهایی مانند استخراج اطلاعات، شناسایی تصویر و برچسب‌گذاری محتوا به حفظ و نگهداری مجموعه‌های دیجیتال کمک کنند. این می‌تواند دیجیتالی کردن و حفظ میراث‌فرهنگی در کتابخانه‌ها را موفق‌تر و کارآمدتر کند.
• دسترس‌پذیری و فراگیری: راه‌حل‌های دسترسی مبتنی بر هوش مصنوعی، مانند تبدیل متن به گفتار، تشخیص گفتار، و شناسایی تصویر، می‌توانند به دسترسی بیشتر منابع کتابخانه برای کاربران دارای معلولیت کمک کنند و اطمینان حاصل کنند که همه کاربران دسترسی عادلانه‌ای به اطلاعات و خدمات دارند.
• نوآوری و آزمایش: هوش مصنوعی (AI) فرصت‌های جدیدی را برای کتابخانه‌ها برای نوآوری و آزمایش با فناوری‌های پیشرفته مانند یادگیری ماشینی، پردازش زبان طبیعی و بینایی رایانه‌ای باز می‌کند. با پذیرش هوش مصنوعی، کتابخانه‌ها ممکن است در لبه‌های فناوری باقی بمانند و راه‌های جدیدی برای تعامل با جامعه پیدا کنند.

به طور خلاصه، کتابخانه‌ها ممکن است ارائه خدمات خود را افزایش دهند، در عصر دیجیتال نوآوری کنند و تجربیات کاربر را با استفاده از هوش مصنوعی (AI) افزایش دهند. با استفاده هوشمندانه از فناوری‌های هوش مصنوعی، کتابخانه‌ها می‌توانند راه‌های جدیدی را برای رشد، اثربخشی و تأثیرگذاری در آینده باز کنند.

تهدیدات هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها

• جابه‌جایی شغلی: فناوری‌های هوش مصنوعی (AI) توانایی خودکارسازی کارهای تکراری را دارند که باعث می‌شود کارکنان کتابخانه شغل خود را از دست بدهند، به‌ویژه آنهایی که به کار فیزیکی زیادی نیاز دارند. کتابخانه‌ها باید به‌دقت بررسی کنند که هوش مصنوعی چگونه بر استخدام کارکنان تأثیر می‌گذارد و راهبردهایی را برای بازآموزی کارکنان برای نقش‌ها و مسئولیت‌های جدید توسعه دهند.
• خطرات برای امنیت و حریم خصوصی داده‌ها: استفاده از هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها سؤالاتی را در مورد امنیت و حریم خصوصی داده‌ها، به‌ویژه دررابطه‌با جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و استفاده از داده‌های کاربران ایجاد می‌کند. کتابخانه‌ها برای جلوگیری از دسترسی غیرمجاز یا برخورد نادرست با داده‌های حساس، باید اطمینان حاصل کنند که سیستم‌های مجهز به هوش مصنوعی از مقررات سخت‌گیرانه حفاظت از داده‌ها پیروی می‌کنند و اقدامات امنیتی قوی را تنظیم می‌کنند.
• تعصب و تبعیض الگوریتمی: الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌تواند سوگیری‌ها را در داده‌های آموزشی تقویت یا تشدید کنند که منجر به نتایج ناعادلانه یا تبعیض‌آمیز شود. برای تضمین اینکه سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی از عدالت، شفافیت و فراگیر بودن در ارائه خدمات حمایت می‌کنند، کتابخانه‌ها باید نسبت به سوگیری الگوریتمی آگاه باشند.
• وابستگی به فناوری: استفاده بیش از حد از فناوری هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها می‌تواند منجر به ازدست‌دادن قضاوت و تجربه انسانی شود که این امر سودمندی کارکنان خط مقدم مانند کتابداران را برای ارائه کمک و اطلاعات شخصی به مشتریان کاهش می‌دهد. برای اطمینان از دریافت راهنمایی و کمک موردنیاز مشتریان، کتابخانه‌ها باید تعامل انسانی را با ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی متعادل کنند.
• پیچیدگی و نگهداری فناورانه: سیستم‌های هوش مصنوعی (AI) به نگهداری مداوم، به‌روزرسانی و تنظیمات نیاز دارند تا بهترین عملکرد را داشته باشند. کتابخانه‌ها می‌توانند برای به‌روز ماندن با فنون و ابزارهای هوش مصنوعی که به‌سرعت در حال تکامل هستند، تلاش کنند که می‌تواند منجر به مشکلات فنی و اختلال در ارائه خدمات شود.
• معضلات اخلاقی و پاسخگویی: استفاده از هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها معمای اخلاقی دشواری را در مسائلی مانند حریم خصوصی کاربر، مجوزها و مسئولیت‌پذیری ایجاد می‌کند. کتابخانه‌ها باید بادقت و آشکارا به این معضلات اخلاقی بپردازند تا اطمینان حاصل کنند که سیستم‌های هوش مصنوعی به اصول اخلاقی احترام می‌گذارند و از حقوق کاربر محافظت می‌کنند.
• نابرابری در دسترسی و شکاف دیجیتالی: استفاده از فناوری هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها این توانایی را دارد که شکاف‌های موجود در دسترسی به منابع و اطلاعات دیجیتال را، به‌ویژه برای گروه‌های محروم و حاشیه‌نشین افزایش دهد. کتابخانه‌ها باید از این تفاوت‌ها آگاه باشند و تلاش کنند تا اطمینان حاصل کنند که همه کاربران به منابع و خدمات مبتنی بر هوش مصنوعی دسترسی منصفانه و کافی دارند.

به‌طورکلی، درحالی‌که هوش مصنوعی مزایای بالقوه قابل‌توجهی را برای کتابخانه‌ها ارائه می‌دهد، تهدیدها و چالش‌هایی را نیز به همراه دارد که باید به‌دقت موردتوجه و مدیریت قرار گیرند.  کتابخانه‌ها با پذیرش این تهدیدها و اجرای راهبردهای پیشگیرانه برای کاهش آنها، می‌توانند از قدرت هوش مصنوعی به طور مؤثرتر و مسئولانه‌تری برای خدمت به مشتریان خود و پیشبرد مأموریت‌هایشان در عصر دیجیتال استفاده کنند.

نتیجه‌گیری

 ادغام هوش مصنوعی (AI) در کتابخانه‌ها فرصت بزرگی برای نوآوری در عصر دیجیتال، افزایش اثربخشی عملیاتی و بهبود ارائه خدمات فراهم می‌کند. اما خطرات و موانعی نیز در ارتباط با این روند انقلابی وجود دارد که باید به‌درستی موردتوجه و رسیدگی قرار گیرد. ما سوات SWOT (نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدات) استفاده از هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها را در طول این تحقیق بررسی کرده‌ایم. مزایای بالقوه هوش مصنوعی، مانند کشف محتوای بهبودیافته، تجربیات کاربر سفارشی شده و خودکارسازی وظایف، مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین در مورد خطرات و مشکلاتی که هوش مصنوعی به همراه دارد، مانند نگرانی در مورد تعصب الگوریتمی، حریم خصوصی داده‌ها و جابه‌جایی شغل صحبت کرده‌ایم. باوجود این مشکلات، هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها گزینه‌های زیادی را ارائه می‌دهد.

 هوش مصنوعی این توانایی را دارد که با تسهیل نوآوری و آزمایش و همچنین افزایش دسترسی به اطلاعات، خدمات و فعالیت‌های کتابخانه را به طور قابل‌توجهی تغییر دهد. کتابخانه‌ها می‌توانند فرصت‌های جدیدی را برای توسعه، کارایی و تأثیر با استفاده عاقلانه از هوش مصنوعی کشف کنند.

کتابخانه‌ها باید اولویت بالایی برای گنجاندن، حفاظت از داده‌ها و مسائل اخلاقی هنگام مذاکره در مورد چالش‌های پیاده‌سازی هوش مصنوعی داشته باشند. آنها باید مطمئن شوند که پلتفرم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی به اصول اخلاقی احترام می‌گذارند، برابری و باز بودن را تشویق می‌کنند و از حقوق کاربر محافظت می‌کنند. برای همگام‌شدن با حوزه هوش مصنوعی که به‌سرعت در حال تحول است و اطمینان از اینکه کارکنان توانایی‌ها و دانش لازم برای موفقیت در محیط‌های مبتنی بر هوش مصنوعی را دارند، کتابخانه‌ها، باید در آموزش و توسعه کارکنان نیز سرمایه‌گذاری کنند.

در نهایت، همکاری، خلاقیت و تعهد برای رفع نیازهای کاربران و جوامع برای ادغام مؤثر هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها ضروری است. کتابخانه‌ها می‌توانند از هوش مصنوعی برای پیشبرد اهداف خود، بهبود تجربیات کاربر، و مرتبط ماندن در محیط دیجیتالی همیشه با استفاده هوشمندانه و فعالانه از فناوری هوش مصنوعی استفاده کنند.

یافته‌های آینده

تحقیق در مورد ادغام هوش مصنوعی (AI) در کتابخانه‌ها بینش جدیدی در مورد مزایا و معایب این فناوری در آینده ارائه خواهد کرد. همان‌طور که هوش مصنوعی همچنان به خدمات کتابخانه نفوذ می‌کند، تحقیقات نشان می‌دهد که می‌تواند راه‌های پیچیده‌ای برای بهبود کشف محتوا، بهبود تجربه کاربر و تسریع عملیات بیابد. بااین‌حال، تحقیقات ممکن است خطرات جدیدی مانند سوگیری الگوریتمی و تغییر شغل را نشان دهد. باوجود این موانع، نقشه راه می‌گوید کتابخانه‌ها می‌توانند از یکپارچه‌سازی هوش مصنوعی سود زیادی ببرند. کتابخانه‌ها می‌توانند با تأکید بر چارچوب‌های اخلاقی، حفاظت از حریم خصوصی داده‌ها و تأمین مالی توسعه کارکنان، چالش‌های پیاده‌سازی هوش مصنوعی را با موفقیت به مذاکره بپردازند. استفاده از پتانسیل مخرب هوش مصنوعی درحالی‌که ارزش‌های اصلی دسترسی عادلانه و ارائه خدمات کاربرمحور را حفظ می‌کند، نیازمند همکاری بین‌رشته‌ای و رویکردهای جدید است. از طریق سازگاری استراتژیک و هماهنگی مستمر، کتابخانه‌ها می‌توانند موقعیت خود را به‌عنوان مراکز مهم نوآوری و دانش در عصر دیجیتال تقویت کنند.

منبع:

[1]Priyadarshini, Ashsish. (2024). Examining the Advantages, Limitations, Opportunities, and Challenges of AI Implementation in Libraries. Journal of Electrical Systems. 20. 864-868. 10.52783/jes.1385.

[2] Artificial Intelligence. (2007). In McGraw-Hill Encyclopaedia of Science and Technology. McGraw-Hill.

[3] Chhetri, P. (2023). Rethinking Ranganathan’s Five Laws of Library Science in the Artificial Intelligence Era. LIS Links Newsletter, 9(1), 10-16.

[4] Cox, A. M., Pinfield, S., & Rutter, S. (2019). The Intelligent Library: A Survey of Current Perceptions and Future Possibilities. Journal of the Association for Information Science and Technology, 70(1), 1-17. https://doi.org/10.1108/lht-08-2018-0105.

[5] Das, A., & Islam, M. R. (2021). Examining the Utilization of Artificial Intelligence and Machine Learning in Library Settings: A Comprehensive Review. https://arxiv.org/pdf/2112.04573v1.pdf

[6] Goodfellow, I., Bengio, Y., & Courville, A. (2016). Deep Learning. MIT Press.

[7] Guliciuc, V. (2017). Libraries with Minds and Souls (Complexity vs Artificial Intelligence vs Library Science?). IFLA WLIC.

[8] Jing-wen, S., & Li, L. (2021). Research on Factors Influencing Smart Library Users’ Use Intention in the Era of Artificial Intelligence, 2025(1), 012089. https://doi.org/10.1088/1742-6596/2025/1/012089.

[9] Kai-jun, G., Sun, S., & Jiang, J. (2019). The Application of Artificial Intelligence in Smart Library. https://doi.org/10.2991/icoi-19.2019.124

[10] McCarthy, J. (2007). What is Artificial Intelligence? Stanford University.

[11] Oxford University Press. (n.d.). Artificial Intelligence. In Oxford English Dictionary.

[12] Pandya, M. (2012). Cloud Computing for Libraries: A SWOT Analysis. 8th Convention PLANNER

[13] Raynor, W. (1999). International Dictionary of Artificial Intelligence (1st ed.). Routledge.

[14] Singh, K.P. (n.d). Application of Artificial Intelligence and Machine Learning in Library Operations and Services.