فرایند پژوهش، مسیری پویا و تکاملی است—نه یک روند خطی و ثابت. پژوهشگر در طول این مسیر همواره نیازمند بازنگری و بازگشت به مراحل پیشین برای اصلاح روش‌ها و اندیشه‌هاست. در این میان، متون و پیشینه‌های پژوهشی نقشی بنیادین و اثرگذار ایفا می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که می‌توان گفت این منابع علمی بر تمامی اجزای فرایند تحقیق سایه افکنده‌اند و مسیر پژوهش را جهت‌دهی می‌کنند.در زیر به تعدادی از نقش‌های متون در فرایند پژوهش اشاره می‌کنم:

1. متون و پیشینه‌های پژوهش کمک می‌کنند تا به صورت هوشمندانه موضوع مناسب را برای پژوهش انتخاب کنید.
2. متون و پیشینه‌های پژوهش کمک می‌کنند تا وضعیت نامطلوب را درک و فهم کنید و براساس آن بتوانید شکاف دانشی را کشف و اثبات کنید. به عبارتی اثبات شکاف دانشی به ما می‌گوید پژوهش های پیشین نتوانسته‌اند دانش کاربردی را تولید کنند؛ پس لازم است برای درک، فهم و حل وضعیت نامطلوب نیاز است پژوهش انجام شود.
3. متون و پیشینه‌های پژوهش کمک می‌کنند با درک وضعیت نامطلوب و کشف شکاف دانشی، پرسش‌های (اصلی،فرعی‌ و عملیاتی) خوب و مسئله محور را مطرح کنید.
4. متون و پیشینه‌های پژوهش کمک می‌کنند، مدل مفهومی از مولفه‌ها و ابعاد موضوع طراحی کنید تا براساس آن پرسش‌های فرعی و عملیاتی خوب و قابل پژوهیدن بپرسید.
5. متون و پیشینه‌های پژوهش کمک می‌کنند، پروتکلی مولد برای اجرای پژوهش طراحی کنید (به عبارتی از جامعه پژوهش خود چی بپرسی؟ از کی بپرسی و چطوری بپرسی) تا بتوانید به داده‌های دست اول دست پیدا کنید.
6. متون و پیشینه‌های پژوهش کمک می‌کنند تا بتوانید نوآوری و اصالت پژوهش خود را تبیین کنید.

همه مواردی که بیان کردم نیاز به دانش موضوعی، بافتی، و روشی (دکترمریم نظری، دوره کیمیاگران پژوهش، 1400) دارد که تنها با مطالعه دقیق و موشکافانه متون و پیشینه‌های معتبر و برتر امکان‌پذیر است. مطالعه دقیق متون، مسیر پژوهش را هوشمندانه و کوتاه می‌کند.

مطالعه دقیق و تحلیلی متون و استخراج مطالب آنها براساس هدف و پرسش پژوهش می تواند به شما کمک کند تا پژوهش مولدی انجام دهید که منجر به آگاهی، دانایی و توانایی (مریم نظری، دوره کیمیاگران پژوهش، 1400) در ذینفعان پژوهش شود. پس هر چه زمان باکیفیت برای جستجو و مطالعه دقیق متون و پیشینه‌ها بگذارید، ضرر نخواهید کرد.

منبع: دکترمریم نظری، دوره کیمیاگران پژوهش، 1400.