وقتی متنی را به فارسی می‌نویسیم؛ مهمترین دغدغه‌ ما، دغدغه انتقال معنا، ظاهر و آراستگی متن است. چقدر به زبان معیار (فارسی) پایبند بودیم و از کلمات و جملات درست استفاده کردیم یا اینکه آیا از  نشانه‌گذاری‌ها و فاصله‌گذاری‌ها درست استفاده کردیم، این خود موضوعی مهم، بحث‌برانگیر و طولانی است که به ویرایش زبانی و صوری متن‌ها مربوط است. حداقل می‌توانیم با دانستن تعدادی اصول ویرایش صوری، متن خود را از نظر ظاهر آراسته کنیم.

در هر حال، دانستن و استفاده از این اصول چند فایده دارد:

• پایان درگیری های بیهوده و ذهنی شما؛
• صرفه‌جویی در زمان؛
• یکدستی در متن‌ها؛
• تفکیک معنایی؛ و
• سهولت در بازیابی اطلاعات.

در ادامه، تلاش می‌کنم تعدادی از اصول ویرایش صوری را بیان کنم.

نقطه .

نشانه درنگ کامل است. در پایان هر جمله خبری و انشایی می‌آید. 

• در کوته نوشت‌ها مثل: آ. سی. آر. آل.      ژ. ژ. روسو
• در پایان تمام پانوشت‌ها و اطلاعات کتابشناختی منابع مثل: نک: درس‌نامه اصول نگارش، ص24-27. / مریم اسدی، فناورهای اطلاعات، تهران: دانشگاه تهران، 1400.

کاما ،

نشانه درنگی کوتاه است.

• پیش و پس از قید مثل: در نتیجه، کودکان دوستان خود را پس می‌زنند.
• پیش و پس از انواع عبارت‌های توضیحی مثل: سعدی، شاعر نام‌دار ایرانی، گلستان را نوشت.
• بین جمله پایه و پیرو (پس از فعل بند موصولی) مثل: چنان‌که می‌دانید، آب در صد درجه می جوشد.
• به جای «و» در کلمات و بندهای هم‌پایه (بیش از سه تا) مثل: دولت باید به پول‌شویی، اختلاس، جرایم سازمان‌یافته و شرکت‌های هرمی توجه کند.
• برای پیشگیری از ابهام معنایی، هر جا نیاز است. مثل: آنان همه کار، می‌کنند تا ثروتمندتر شوند.
• بیان اجزای مشخصات کتابشناسی در فهرست منابع مثل: مریم اسدی، فناورهای اطلاعات، تهران: دانشگاه تهران، 1400.

نقطه‌کاما   ؛

نشانه درنگی بیشتر از کاما و کمتر از نقطه است.

• بین دوجمله‌ای که از نظر ساختاری کامل‌اند؛ ولی آن دو جمله از نظر معنایی به هم وابسته‌اند. نشانه: اگر اول جمله دوم، یکی از این‌ها آمد. قبل از این‌ها نقطه‌کاما می‌آید: یعنی، مثلا، برای نمونه، زیرا، بنابراین، چنان‌که، باوجوداین، پس و … مثل: عدد هفت عددی اول است؛ یعنی، مقسوم‌علیه جز هفت و یک ندارد. / این دو محلول را می توانیم چندبار مخلوط کنیم؛ از این رو، انعطاف آن‌ها را…
• نقطه‌کاما بین دو جمله می‌آید، نه وسط یک جمله. مثل: بسیار ذوق‌زده و هیجانی، اما بدون دست‌پاچگی، دستان او را لمس کرد.
• در برشمردنی‌ها، در پایان هر جزء «؛» در پایان آخرین جزء «.» می‌آید. مثل: 1. پیشرفت علمی؛ 2. درونی سازی اخلاقی؛ 3. نوآوری.
• درنگ میانه تیترها مثل: مشارکت در قدرت؛ تفسیرها و خوانش‌ها
• بین عنوان اصلی و فرعی در عنوان کتاب و مقاله مثل: غلط ننویسیم؛ فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی
• بین ارجاع به دو منبع مثل: مریم اسدی، فناورهای اطلاعات، تهران: دانشگاه تهران، 1400؛ کورش صفری، معناشناسی کاربردی، تهران: همشهری، 1384.

دونقطه   :

نشانه بیان است.

• دونقطه وسط جمله نمی‌آید.
• قبل از «یعنی» و «از جمله» و «مانند» در وسط جمله کاما می‌گذاریم و بعد از آن‌ها هیچ‌چیز. مثل: دانشجویان این کلاس، از جمله قاسمی و محمودی آینده‌ای روشن دارند.
• پیش از نقل قول مستقیم مثل: پوپر گفت: زندگی سراسر حل‌مساله است.
• در برشمردنی‌ها و بیان تقسیمات جزء مثل: عبارت‌اند از: از این قرار است: چنین تقسیم می‌شود: بدین شرح است: می‌توان این‌گونه برشمرد:
• بین خلاصه و تفصیل، برای رفع انتظار مثل: کلام باید متناسب با گوش باشد: نه خیلی آهسته و نه خیلی بلند. / این حادثه نتیجه غیرمنتظره داشت: دولت استعفا کرد.
• بین شهر نشر و ناشر در ارجاع‌نویسی مثل: مریم اسدی، فناورهای اطلاعات، تهران: دانشگاه تهران، 1400
• در ارجاع‌نویسی، بعد از «نقل در» مثل: مریم اسدی، فناورهای اطلاعات، تهران: دانشگاه تهران، 1382؛ نقل در: احمد کریمی، فناوری نوظهور، تهران: امیرکبیر، 1389.

سه‌نقطه   …

نشانه تعلیق یا حذف است.

• ادامه مطلب، معادل «و غیره» مثل: زن، مرد، کودک و …
• حذف‌شده‌ها مثل: به آقای […] تلفن زدم.
• سعی کنید از «و غیره» استفاده نکنید؛ چون عربی و بدریخت و دیرفهم است.
• «و…غیره» حشو است، «غیره» را حذف کنید.
• کمتر و بیشتر از سه‌نقطه اشتباه است.
• به قبلی می‌چسبد و با بعدی فاصله دارد. و… آمد.
• بین سه نقطه فاصله نیست.

پرانتز ()

نشانه ترادف است.

• افزودن مطلبی مترادف که بسیار لازم است. مثل: افعال یا گذرا (متعددی) هستند یا ناگذر (لازم).
• سال تولد و مرگ مثل: از شعرای دیگر این دوران، ادیب نیشابوری (281 تا 1344ق)
• ارجاع درون‌متنی مثل: (شاملو، 1363: 198 تا 202).

قلاب [ ]

نشانه افزوده است.

• افزودن ناقل در نقل قول مستقیم یا ترجمه مثل: او تاکید می‌کند: وی [کریم‌خان‌زند] مردی عادل بود.
• مطلبی که جزء اصل کلام نباشد. مثل: رسولی گفت: همه کارها اصلاح خواهد شد. [خنده حضار]
• دستورهای اجرایی در نمایشنامه‌ها مثل: بردیا [با قیافه‌ای جدی]: حاضرم فدا شوم.

گیومه « »

گیومه غیرفارسی نباید بگذارید.

‘ ’  “  ” “  ”   ’  ’

• ابتدا و انتهای نقل‌قول مستقیم یا عین کلمات گوینده مثل: وی یادآوری کرد: «طرح های ناتمام اثر بدی بر آبروی ما نهاده است.»
• برای برجسته‌سازی
• اصطلاحات علمی، تنها برای بار اول مثل: نظریه معرف انیشتن «نسبیت» نام دارد.
• واژه‌هایی که در معانی خاص یعنی متفاوت یا نابجا به کار می‌روند. مثل: در برخورد با افراد، به «بود» آنها بنگرید، نه «نمود»شان.