سبک‌های رهبری و پذیرش هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی

به‌تازگی مقاله‌ای با عنوان بررسی تأثیر سبک‌های مختلف رهبری بر پذیرش هوش مصنوعی (AI) در بین کتابداران دانشگاهی در آموزش عالی از پژوهشگران قطری منتشر شده است. این مطالعه شامل داده‌های مربوط به 50 کتابدار در چهار کشور عربی بود. آنها برای گردآوری داده‌ها از دو پرسشنامه یکی برای ارزیابی درک کتابداران از هوش مصنوعی و دیگری استفاده از پرسشنامه رهبری چند عاملی (MLQ 5×). برای ارزیابی سبک‌های رهبری استفاده کردند. از چندین روش برای تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد که عبارتند از: تحلیل همبستگی برای کشف روابط بین متغیرها، آمار استنباطی با استفاده از مدل‌سازی معادلات ساختاری (SEM) برای درک روابط بین سبک‌های رهبری و پذیرش کتابداران ازهوش مصنوعی (AI)  و تحلیل رگرسیون برای ارزیابی قدرت پیش‌بینی سبک‌های مختلف رهبری بر ادراک کتابداران از قابلیت استفاده و سودمندی هوش مصنوعی بود.

در این مقاله از سه سبک رهبری ‌تعاملی (transactional leadership)، تحول‌آفرین (transformational leadership) و آزادانه یا “رها کن تا انجام شود” (laissez-faire leadership) استفاده شده است تا تأثیر این سه سبک را بر پذیرش هوش مصنوعی در بین کتابداران دانشگاهی بررسی کند.

رهبری تعاملی، یکی از سبک‌های مدیریتی است که بر تعاملات و تبادلات بین رهبر و اعضای تیم تمرکز دارد. در این سبک، رهبر به‌وضوح مسئولیت‌ها، وظایف و انتظارات را تعریف می‌کند و در ازای عملکرد خوب، پاداش‌هایی ارائه می‌دهد و در صورت عدم انجام وظایف، پیامدهای مشخصی اعمال می‌کند. ویژگی‌های اصلی رهبری تعاملی عبارت‌اند از ساختار مشخص و سلسله‌مراتبی، پاداش و تنبیه (انگیزه افراد از طریق پاداش (مانند ارتقای شغلی) یا اعمال پیامدهای منفی (مانند کاهش حقوق) مدیریت می‌شود)؛ تمرکز بر عملکرد کوتاه‌مدت؛ کمتر کردن پیچیدگی تصمیم‌گیری (رهبر با کنترل مستقیم، سعی می‌کند محیط را پایدار و پیش‌بینی‌پذیر نگه دارد)  است. اگرچه این سبک ثبات سازمانی را تضمین می‌کند، ممکن است مانع نوآوری و سازگاری شود که اغلب منجر به موانعی در پذیرش فناوری‌های جدید یا اصلاحات می‌شود.

 رهبری تحول‌آفرین، یک سبک مدیریتی است که هدف آن الهام‌بخشی، توانمندسازی و ایجاد تغییرات مثبت در تیم‌ها یا سازمان‌ها است. رهبران تحول‌آفرین تلاش می‌کنند تا با ایجاد چشم‌انداز مشترک، انگیزه‌ای عمیق در افراد ایجاد کرده و آن‌ها را تشویق کنند تا فراتر از انتظارات عمل کنند. رهبران تحول‌آفرین تیم‌های خود را به سمت نوآوری و تغییر الهام می‌بخشند و انگیزه می‌دهند. آنها محیطی را پرورش می‌دهند که برای خلاقیت ارزش قائل است. به عبارتی، ویژگی‌های اصلی رهبری تحول‌آفرین ایجاد چشم‌انداز الهام‌بخش، انگیزه‌بخشی و ارتقای انگیزه درونی افراد؛ توجه فردی؛ تشویق به خلاقیت و نوآوری است.

رهبری آزادانه یا “رها کن تا انجام شود”، سبکی از مدیریت است که رهبر در آن دخالت کمتری در روند تصمیم‌گیری و فعالیت‌های اعضای تیم دارد. به‌عبارت‌دیگر، این نوع رهبری به افراد آزادی و استقلال بیشتری می‌دهد تا به طور خودمختار کار کنند و تصمیم بگیرند. این می‌تواند فرهنگی را تقویت کند که در آن کارکنان احساس قدرت برای کشف ایده‌های جدید کنند، اگرچه ممکن است فاقد ساختار لازم برای مدیریت مؤثر تغییرات سازمانی مهم باشد.

یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که سبک رهبری تحول‌آفرین بیشترین همبستگی مثبت را با پذیرش فناوری هوش مصنوعی در میان کتابداران دانشگاهی دارد. مطالعه حاضر نشان می‌دهد که رهبری تحول‌آفرین نقش کلیدی در تسهیل و اجرای موفقیت‌آمیز هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی ایفا می‌کند. همچنین، نتایج این تحقیق بیانگر آن است که کتابدارانی که از ویژگی‌های رهبری تحول‌آفرین برخوردارند، تمایل بیشتری به درک ارزش و سهولت استفاده از هوش مصنوعی از خود نشان می‌دهند.

مطالعه نشان داد که اگر سبک‌های رهبری تعاملی در محیط کتابخانه‌های دانشگاهی غالب باشد، می‌تواند تهدیدی اساسی برای اجرای موفق آمیز هوش مصنوعی باشد. تأکید بر رویه‌های استاندارد، پاداش‌های مشروط، و ترجیح برای حفظ وضعیت موجود که ذات رهبری تعاملی است، ممکن است موانعی را برای پذیرش فناوری‌های هوش مصنوعی ایجاد کند. چنین رویکرد رهبری که بر پیروی از روال‌ها و اهداف کوتاه‌مدت متمرکز است، ممکن است توانایی کتابخانه در بهره‌برداری کامل از مزایای تحول‌آفرین هوش مصنوعی را در زمینه خدمات اطلاعاتی، پشتیبانی از پژوهش‌ها و کارایی عملیاتی مختل کند. همچنین ممکن است چابکی و سازگاری موردنیاز برای حرکت در پیچیدگی‌های یک چشم‌انداز فناورانه به‌سرعت در حال تکامل را مختل کند.

برای تسهیل پیاده‌سازی و اجرای موفقیت‌آمیز هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی، یک توصیه استراتژیک، اولویت‌‌بندی برنامه‌های آموزشی متمرکز بر رهبری تحول‌آفرین است. این برنامه‌ها باید کتابداران دانشگاهی را با مهارت‌ها و ذهنیت لازم برای حرکت در چشم‌انداز پویای ادغام هوش مصنوعی مجهز کنند. رهبری تحول‌آفرین که به‌خاطر الهام‌بخشی، انگیزه‌بخشی و پرورش نوآوری شهرت دارد، ذاتاً با الزامات پیاده‌سازی هوش مصنوعی همسو است. کتابداران دانشگاهی با سرمایه‌گذاری در آموزش‌هایی که ویژگی‌های رهبری تحول‌آفرین را پرورش می‌دهند، می‌توانند ظرفیت الهام بخشیدن به فرهنگ سازگاری، خلاقیت و گشودگی openness نسبت به تغییر را توسعه دهند. چنین آموزش‌هایی به رهبران قدرت می‌دهد تا تیم‌های خود را ازطریق پیچیدگی‌های پیشرفت‌های فناورانه هدایت کنند و در نهایت یک محیط مشارکتی را تقویت کند که مزایای احتمالی هوش مصنوعی را در بهبود خدمات اطلاعاتی، پشتیبانی از تحقیقات و کارایی عملیاتی در کتابخانه‌های دانشگاهی به حداکثر برساند.

اطلاعات اصل مقاله:

Shal, T., Ghamrawi, N., & Naccache, H. (2024). Leadership styles and AI acceptance in academic libraries in higher education. The Journal of Academic Librarianship.