پلامکس متریکس: شاخص سنجش اثرگذاری علمی
در طی دو دهه گذشته، نحوه استفاده و ارتباط مردم با منابع علمی کاملا تغییر یافته است. مردم غالبا از طریق شبکه‌های اجتماعی درباره مطلبی یاد می‌گیرند و برای یافتن آن جست‌‌وجو می کنند. همچنین آنها برای دست یافتن به مطالب علمی خود از طریق هزاران سایت شامل واسپارگاه دسترسی آزاد اقدام می‌کنند. بنابراین جامعه پژوهش برای تعیین مهمترین و ارزشمندترین پژوهش علاوه بر شاخص های مبتنی بر شمارش استناد به شاخص های آلتمتریکس یا دگرسنجه ها توجه کرده اند.
در اوایل سال 2012 پلام آنالیتیکس Plum Analytics با چشم انداز به دست آوردن روشی پیشرفته برای اندازه‌گیری تأثیر پژوهشی افراد و سازمان‌ها تاسیس شد. سپس در سال 2014 به بخشی از خدمات اطلاعاتی ابسکو تبدیل شد و در سال 2017 به الزویر پیوست. یکی از خدمات پلام آنالیتیکس برای سنجش تاثیرگذاری علمی پلامکس متریکس PlumX Metrics است. این شاخص، هم اکنون در کنار دیگر شاخص های سنجش نویسندگان و بروندادهای پژوهشی در اسکوپوس، قابل مشاهده است.
پلامکس متریکس
پلامکس متریکس اطلاعاتی را در مورد نحوه تعامل افراد با تک تک نتایج پژوهش‌ها در قالب محصولات پژوهشی (مقالات، فیلم، محصولات علمی کنفرانس‌ها، فصول کتاب و موارد دیگر) در محیط آنلاین ارائه می‌کند. نمونه هایی از این نحوه تعامل شامل وقتی که پژوهشی در خبرها اشاره شده، در مورد آن توییت شده، در شبکه های اجتماعی دیده شده یا بارگیری شده است و غیره.
پلامکس شاخص های تحقیقاتی مناسبی را برای انواع محصولات علمی جمع‌آوری و آنها را به پنج دسته جدا طبقه بندی کرده است. این پنج دسته شامل استناد(Citation)، استفاده(Usage)، جذب(Captures)، اشاره(Mentions)، رسانه اجتماعی(Social Media) است. در این سنجش تاکنون 67 نوع محصول پژوهشی در نظر گرفته شده است که ردیابی آن توسط ID های مختلفی صورت می گیرد.
در سرفصل های بعدی به توضیح انواع محصولات پژوهشی، ردیابی محصولات و معیارهای ارزیابی می پردازیم.
بروندادهای پژوهشی (Research Output (aka Artifacts
پلامکس معیارهای پژوهشی درباره مقاله‌های مجله‌های علمی جمع‌آوری کرده، اما بروندادهای پژوهشی خیلی بیشتر از این مورد است. پژوهشگران بسته به رشته پژوهشی خود فرمت‌های زیادی از محصولات علمی را تولید می کنند. به عنوان مثال: تولیدات اصلی برخی پژوهشگران ممکن است کتاب و فصول کتاب منتشر کرده باشند؛ یا نتایج خود را در کنفرانسی ارائه دهند و اسلایدهای خود را به اشتراک بگذارند؛ یا داده‌های پژوهشی خود را در رسانه ای ارائه کنند؛ ممکن است درباره نتایج منفی پژوهش‌های خود که در مقاله‌ای ذکر نکرده اند در وبلاگی ارائه کنند.
پلام آنالیتیکس در تلاش است تا معیارهای تحقیقاتی پیرامون همه انواع بروندادهای علمی که artifacts یا مصنوعات می‌نامد جمع آوری کند که تاکنون 67 نوع برونداد پژوهشی را در نظر گرفته است که در شکل زیر قابل مشاهده است.
ردیابی بروندادهای پژوهشی
ردیابی یک برونداد پژوهشی نیازمند راهی برای شناسایی آن است. برای مثال برای شناسایی مقالات از شناسه شی دیجیتال (DOI) استفاده می شود. اما در مورد ردیابی مقالاتی که DOI ندارند و یا محصولاتی علمی که مقاله نبوده اند، شناسایی آنها نیز به فرمت یا بستر نمایه سازی آن بستگی دارد. مثلا مقالاتی که در پابمد نمایه می‌شوند (که ممکن است DOIنداشته باشند) دارای شناسه PMID هستند. محصولات پژوهشی که به صورت فیلم در YouTube هستند دارای شناسه یوتیوب هستند. شناسایی کتاب توسط ISBN صورت می گیرد. بنابراین پلام آنالیتیکس برای جمع آوری معیارهای بیش از 52 میلیون منبع پژوهشی به شناسه‌های بیشتری نیاز دارد. تصویر زیر چندین نمونه مهم از شناسه‌ها را نمایش می‌دهد.
شاخص‌های ارزیابی
همان طور که گفته شد آنچه به عنوان پلامکس متریکس شناخته می شود، پنج دسته از معیارها هستند که کمک می‌کنند تا مقادیر عظیمی از داده‌های بدست آمده به وسیله مقایسه مثل به مثل تجزیه و تحلیل شوند. در زیر به توضیح هر کدام از این معیارها و سنجه‌های آن می‌پردازیم.
استناد (Citation): تعداد استناد در پلامکس به این معنی است که چندبار مقاله شما توسط دیگران استناد شده است. این مقوله شامل:
- استناد (Citation): استناد سنتی در پایگاه‌های استنادی از قبیل اسکوپوس
- استنادهای بالینی (Clinical Citations): استنادی که منابع مختلف بالینی به محصولات پژوهشی کرده‌اند. منابع مختلف بالینی شامل: سیستماتیک‌رویو، آزمایشات بالینی، دستورالعمل‌های بالینی، خدمات هشدار بالینی (مانند NICE Guidelines).
- استناد سیاست یا خط‌مشی (Policy Citation): استنادی که اسناد خط مشی به یک محصول پژوهشی کرده‌اند. مانند منابعی که در عنوان آنها کلمات دستورالعمل، توصیه یا راهنما وجود دارد (مانند Let’s get Scotland Walking-The National walking Strategy)
- استناد ثبت اختراع (Patent Citation): استنادی که ثبت اختراع‌ها به یک محصول پژوهشی کرده‌اند. مانند Wheelchair hand rim
- استنادهای گروهی ثبت اختراع (Patent Family Citations): چند حق ثبت اختراع که در محتوای فنی مشابه هستند به یک محصول پژوهشی استناد کرده اند.
جدول زیر سنجه های اندازه‌گیری و منابعی هستند که پلامکس برای اندازه گیری “استناد” از آن استفاده می‌کند.
| سنجه (Metric) | منابع (Sources) |
شرح (Descriptiom) |
|
استناد (Citation Indexes) |
Airiti Academic Citation Index |
تعداد آثار Airiti ACI که به یک محصول پژوهشی استناد کرده اند |
| استناد (Citation Indexes) | Chinese Science Citation Database |
تعداد آثار Chinese Citation Database (CSCD) که به یک محصول پژوهشی استناد کرده اند |
| استناد (Citation Indexes) | Crossref |
تعداد آثاری که به یک محصول پژوهشی بر طبق آمار کراس رف استناد کرده‌اند. |
|
استناد (Citation Indexes) |
Pubmed Central | تعداد مقالات PubMed Central که به یک محصول پژوهشی استناد کرده اند |
| استناد (Citation Indexes) | Pubmed Central Europe |
تعداد مقالات PubMed Central Europe که به یک محصول پژوهشی استناد کرده اند. |
| استناد (Citation Indexes) | Repec |
تعداد آثار RePEc که به یک محصول پژوهشی استناد می کنند توسط CiTEc (یکی از خدمات RePEc (محسابه می شود |
| استناد (Citation Indexes) | Scielo |
تعداد مقالات SciELO که به یک محصول پژوهشی استناد داده‌اند. |
|
استناد (Citation Indexes) |
Scopus |
تعداد مقالاتی که به یک محصول پژوهشی بر طبق آمار اسکوپوس استناد کرده اند. |
|
استناد (Citation Indexes) |
Ssrn |
تعداد آثار SSRN که به یک محصول پژوهشی استناد کرده اند |
|
استناد ثبت‌اختراع (Patent Citations) |
Uspto |
تعداد حق ثبت اختراعی که بر طبق داده‌های United States Patent and Trademark Office به یک محصول پژوهشی ارجاع داده اند. |
|
استنادهای گروهی ثبت اختراع (Patent Family Citations) |
EPO, IPO, JPO, USPTO, WIPO |
تعداد گروهی ثبت اختراع که بر طبق داده های EPO, IPO, JPO, USPTO, WIPO به یک محصول پژوهشی ارجاع داده اند. |
| استنادهای بالینی (Clinical Citations) | Dynamed Plus Topics | تعداد محتوای علمی Dynamed Plus Topics که به یک محصول پژوهشی ارجاع داده اند |
| استنادهای بالینی (Clinical Citations) | Pubmed Clinical Guidelines | تعداد راهنماهای بالینی پابمد که به یک محصول پژوهشی ارجاع داده اند. |
| استنادهای بالینی (Clinical Citations) | National Institute For Health And Care Excellence (NICE) – UK
|
تعداد راهنماهای بالینی NICE که به یک محصول پژوهشی ارجاع داده اند. |
| استناد خط مشی (Policy Citations) | Policy Document Source Lists Curated By Plumx | تعداد اسناد خط مشی که به یک محصول پژوهشی ارجاع داده اند |
استفاده (Usage): شاخصی است که نشان می‌دهد کسی درحال خواندن یا استفاده از محصول پژوهشی است. اندازه میزان استفاده از محصول پژوهشی اصلی‌ترین چیزی است که پژوهشگران می‌خواهند بعد از استناد بدانند. این شاخص شامل سنجه هایی از قبیل : کلیک، دانلود، بازدید (چکیده، متن کامل) ، نگه داشتن در کتابخانه و در نمایشهای ویدیویی است.
جدول زیر منابع و معیارهای اندازه‌گیری هستند که پلامکس برای اندازه گیری “استفاده” آن را به کار می‌برد.
|
سنجه (Metric) |
منابع (Sources) |
شرح (Descriptiom) |
| بازدید چکیده (Abstract Views) | Airiti Iread Ebooks, Airiti Library, Bepress, Cabi, Dspace, Ebsco, Eprints, Repec, Scielo, Ssrn | تعداد دفعاتی که چکیده یک محصول پژوهشی دیده شده است |
| کلیک ها (Clicks) | Bit.Ly | تعداد کلیک‌هایی متعلق به یک URL |
| همکاران (Collaborators) | Github | تعداد همکاران متعلق به یک محصول پژوهشی |
| بارگیری (Downloads) | Airiti Iread Ebooks, Airiti Library, Bepress, Dryad, Dspace, Ebsco, Eprints, Figshare, Github, Institutional Repositories, Pure (For Select Customers Only), Repec, Slideshare, Ssrn | تعداد دفعاتی که یک محصول پژوهشی بارگیری شده است |
| بازدید از متن کامل (Full Text Views) | Airiti Iread Ebooks, Cabi, Ebsco, Ojs Journals, Plos, Pubmedcentral (For Plos Articles Only), Scielo | تعداد دفعاتی که متن کامل یک مقاله بازدید شده است. |
| نگاهداشتن (Holdings) | Worldcat | تعداد کتابخانه‌هایی که یک کتاب را دارند. |
| لینک‌های خارجی (Link Outs) | Ebsco | تعداد دفعاتی که از لینک های خارج از ابسکو روی فهرست کتابخانه یا روی لینک‌های پیوندی به متن کامل در ابسکو کلیک شده است. |
| اجرا کردن (Plays) | Vimeo, Youtube, Soundcloud | تعداد دفعاتی که یک فایل صوتی یا تصویری اجرا شده است. |
| بازدید (Views) | Dryad, Figshare, Slideshare | تعداد دفعاتی که یک محصول پژوهشی دیده شده است. |
جذب (Captures): جذب، نشان می‌دهد که فرد می‌خواهد به اثر پژوهشی برگردد. در واقع آخر مسیر جذب، بوک مارک شدن، اضافه کردن به علاقه‌مندی‌ها، خواننده شدن آن مقاله یا تماشاگر شدن آن منبع خواهد بود. جذب‌ها به این علت که آنها می‌توانند یک شاخص ابتدایی و پیشرو برای استنادهای آینده باشند مهم هستند. شامل بوکمارک، کدفورک، ذخیره در کتابخانه‌ها، ذخیره در نمایش دهنده‌ها، علاقه مندی‌ها
جدول زیر سنجه های اندازه گیری و منابعی هستند که پلامکس برای اندازه گیری “جذب” از آن استفاده می‌کند.
|
سنجه (Metric) |
منابع (Sources) |
شرح (Descriptiom) |
| بوکمارک (Bookmarks) | Delicious (Historical Only) | تعداد دفعاتی که یک محصول پژوهشی بوکمارک شده است |
| علاقه‌مندی‌ها (Favorites) | Slideshare, Soundcloud, Youtube | تعداد دفعاتی که یک محصول پژوهشی به عنوان یک علاقه‌مندی نشانه‌گذاری شده است |
| دنبال‌کننده (Followers) | Github | تعداد دفعاتی که یک شخص یا یک محصول پژوهشی دنبال شده است. |
| انشعاب (Forks) | Github | تعداد دفعاتی که یک مخزن نرم افزار توسط شخصی منشعب شده است |
| خوانندگان (Readers) | Citeulike (Historical Only), Goodreads, Mendeley, SSRN |
تعداد افرادی که یک محصول پژوهشی را به کتابخانه یا محل ذخیره خود اضافه کرده‌اند. |
| ذخیره/ ارسال (Exports/Saves) | Ebsco Ssrn, | تعداد دفعاتی که استناد یا چکیده و متن کامل اچ تی ام ال یک محصول پژوهشی ذخیره، ارسال، یا چاپ شده است |
| مشترکان (Subscribers) | Vimeo, Youtube | تعداد افرادی که برای روزآمد کردن یک محصول پژوهشی مشارکت کرده اند. |
| تماشاکنندگان (Watchers) | Github
|
تعداد افرادی که برای روزآمد کردن یک محصول پژوهشی آن را تماشا می‌کنند. |
اشاره(Mentions): تعداد اشاره‌هایی که به محصولات پژوهشی در پست بلاگها، کامنت‌ها، نقدها، لینک‌های ویکی‌پدیا و رسانه‌های خبری و … می‌شود. آنها راه‌هایی هستند که نشان می‌دهند مردم به درستی با آن پژوهش درگیر شدند. به عبارت دیگر اشاره شدن، جایی است که می‌توان شرح هایی از نحوه تعامل مردم با پژوهش‌ها را کشف کرد. پلتفرم پلامکس به طور خودکار موارد اشاره را نمایان می‌کند.
جدول زیر سنجه های اندازه‌گیری و منابعی هستند که پلامکس برای اندازه‌گیری “اشاره” از آن استفاده می‌کند.
|
سنجه (Metric) |
منابع (Sources) |
شرح (Descriptiom) |
| اشاره در وبلاگ (Blog Mentions) | Blog Lists Curated By Plumx | تعداد پست وبلاگ‌هایی که در مورد یک محصول پژوهشی نوشته شده است. |
| نظرات (Comments) | Reddit, Slideshare, Vimeo, Youtube | تعداد نظرهایی که در مورد یک محصول پژوهشی نوشته شده است. |
| تعداد موضوع جلسه مباحثه(Forum Topic Count) | Vimeo | تعداد موضوع‌هایی که در یک جلسه درباره یک محصول پژوهشی بحث می‌کنند. |
| تعداد جیست (Gist Count) | Github | تعداد جیست در یک مخزن کد منبع |
| اشاره‌های خبر (News Mentions) | News Source Lists Curated By Plumx | تعداد مقالات خبری که درباره یک محصول پژوهشی نوشته شده است. |
| اشاره در سایت Q&A (Q&A Site Mentions) | Stack Exchange | تعداد اشاره‌های موجود درباره یک محصول پژوهشی |
| ارجاع‌ها (References) | Wikipedia | تعداد ارجاع‌های یافت شده درباره یک محصول پژوهشی |
| نقدها ( Reviews) | Amazon, Goodreads, Sourceforge | تعداد نقدهای نوشته شده درباره یک محصول پژوهشی |
رسانه اجتماعی (Social Media): سنجه های رسانه‌های اجتماعی شامل توییت‌ها، لایک‌های فیس‌بوک و غیره که به پژوهش‌ها اشاره دارند. این رسانه‌ها می‌توانند به اندازه‌گیری توجه کمک کنند. همچنین می‌تواند یک معیار خوبی برای ارتقاء، بخش خاصی از پژوهش ها باشند. شامل: یک اس، لایک‌ها، اشتراک گذاری‌ها و توییت‌ها.
جدول زیر معیارهای اندازه‌گیری و منابعی هستند که پلامکس برای اندازه گیری “رسانه اجتماعی” از آن استفاده می‌کند.
|
سنجه (Metric) |
منابع (Sources) |
شرح (Descriptiom) |
| پسندها (Likes) | Vimeo, Youtube | تعداد دفعاتی که یک محصول پژوهشی پسند شده است |
| اشتراک، پسندها و کامنت‌ها (Shares, Likes & Comments) | تعداد دفعاتی که یک لینک به اشتراک گذاشته شده مورد پسند قرار گرفته و روی آن نظر گذاشته شده است. | |
| رتبه (Ratings) | Amazon, Goodreads, Sourceforge | میانگین رتبه ای که کاربران به یک محصول پژوهشی داده‌اند. |
| توصیه (Recommendations) | Figshare, Sourceforge | تعداد توصیه هایی که یک محصول پژوهشی دریافت کرده است |
| امتیازات (Scores) | تعداد رای‌های بالا منهای رای‌های پایین در رددیت | |
| توییت‌ها (Tweets) | Twitter Via Gnip | تعداد توییت‌ها و باز توییت هایی که به یک محصول پژوهشی اشاره کرده اند. |
منابع:
https://plumanalytics.com/learn/about-metrics
https://plumanalytics.com/learn/about-artifacts/
https://plumanalytics.com/identifiers-types-research-output/
