مفاهیم پژوهش: چگونه سوال پژوهش را بنویسیم؟

در این مقاله به یکی دیگر از مفاهیم پژوهش خواهیم پرداخت. سوال یا پرسش پژوهش یکی از مهمترین قسمت های یک طرح تحقیقاتی، رساله یا پایان‏ نامه است. قبل از شروع کار، لازم است زمانی را برای ارزیابی و تعریف سوالات پژوهش خود صرف کنید. این مقاله کمک می کند این مفهوم برای شما روشن تر شود و بتوانید براساس مساله پژوهشی خود، سوال پژوهش را تدوین کنید.

سوال (پرسش) پژوهش چیست؟

سوال پژوهش پرسش مشخصی است که پژوهش قرار است به آن پاسخ دهد. پرسش پژوهش عوامل تعیین کننده پژوهش و روش های مورداستفاده برای گردآوری و تحلیل داده‏ ها را مشخص می کند.

شکل دقیق سوال به مدت زمان پروژه، نوع و رویکرد پژوهش (کمی یا کیفی)، موضوع و مساله پژوهش شما بستگی دارد. اما همه سوالات پژوهش باید متمرکز بر یک موضوع تخصصی و تقریبا پیچیده و مرتبط با یک مسئله اجتماعی یا علمی باشد. یعنی مساله ای که بدون استفاده از یک روش علمی و روش مند نمی توان آن را حل کرد.

سوال پژوهش حوزه و محدوده پژوهش را مشخص می کند و مانند فرضیه حدس علمی نمی ‏زند. آن به حل مساله، افزودن نظریه یا بهبود عملکرد فعلی کمک می کند و مساله اصلی پژوهش در قالب سوالات، تخصصی می شود. فرایند پاسخ به سوالات پژوهش، بقیه مسیر پژوهش را مشخص می کند. پاسخ به پرسش ها مساله را توضیح، توصیف، شناسایی، پیش‏بینی یا توجیه خواهد کرد.

معمولا سوال پژوهش را زمانی می نویسید که مساله و خلاء پژوهشی خود را مشخص و تبیین کرده اید.  با استفاده از سوال پژوهش، چگونگی حل مساله و فرایند پاسخ به سوالات را در قالب پرسش های اساسی پژوهش مطرح می کنید.

همه چیز از سوال پژوهش سرچشمه می گیرد. با استفاده از آن طرح مطالعه، بافت مطالعه، جامعه برای مطالعه، داده های جمع آوری شده،  و مدت زمان مطالعه و غیره را مشخص خواهید کرد.

ویژگی سوال پژوهشی خوب چیست؟

وجود سوال پژوهشی خوب برای هدایت مقاله، پروژه تحقیقاتی یا پایان نامه شما ضروری است. سوال پژوهش دقیقاً آنچه را که می خواهید کشف کنید مشخص و به کار شما تمرکز و هدف مشخصی می بخشد. تمام سوالات پژوهش باید دارای ویژگی های زیر باشد:

• بر روی یک مسئله یا موضوع واحدی تاکید کند. (Focused)
• با استفاده از منابع اولیه یا ثانویه قابل تحقیق  و بررسی باشد. (Researchable)
• امکان پاسخگویی در محدوده زمانی مشخص با وجود برخی محدودیتهای عملی وجود داشته باشد. (Feasible)
• به اندازه کافی تخصصی و خاص برای پاسخ دادن باشد. (Specific)
• به اندازه کافی پیچیده برای بسط پاسخ در فضای مقاله یا پایان نامه باشد. (Complex)
• مربوط به حوزه مطالعاتی شما و جامعه بسیار گسترده باشد. (Relevant)

در یک مقاله پژوهشی، معمولاً سوال پژوهشی را برای جهت دهی مطالعه و تفکر خود می نویسید. پاسخی که شما به آن سوال می دهید بیانیه پایان نامه یا مقاله شماست به عبارتی ادعای اصلی یا موضع شما را در مقاله نشان می دهد.

در طرحهای تحقیقاتی بزرگتر، مانند پایان نامه یا رساله، ممکن است چندین سوال پژوهشی (سوال فرعی) داشته باشید، اما تمام این پرسش ها باید حول مساله یا سوال اصلی شما دور بزند.

انواع زیادی از سوالات پژوهشی وجود دارد که با انواع مختلف پژوهش در ارتباط است. در واقع سوالات پژوهشی تحت تاثیر نوع رویکردی است که اتخاذ کرده اید.

چگونه سوال پژوهشی بنویسیم؟

فرایند بسط سوالات پژوهشی شما چندین مرحله را دنبال می کند:

• یک موضوع کلی و عام را انتخاب کنید؛
• برای اطلاع و فهمیدن از پژوهش ها و موضوعات تخصصی خود، مطالعه مقدماتی داشته باشید؛
• موضوع را به موضوع تخصصی که روی آن می خواهید تمرکز کنید، محدود کنید؛
• یک مساله پژوهشی کاربردی یا نظری را که می خواهید به آن بپردازید، شناسایی کنید.

وقتی مساله کاملاً برای شما مشخص شد،  باید یک یا چند پرسش تدوین کنید. به عبارتی دقیقاً به آنچه که می خواهید بدانید و اینکه چگونه مشکل و مساله را حل خواهید کرد فکر کنید.

مثال از چگونگی نوشتن سوال پژوهشی

مثال 1)

مساله: معلمان در مدرسه الف مهارت های شناسایی یا راهنمایی صحیح کودکان با استعداد در کلاس را ندارند.

سوال پژوهشی: معلمان در مدرسه الف از چه فنون عملی می توانند برای شناسایی و راهنمایی بهتر کودکان با استعداد استفاده کنند؟

مثال 2)

مساله: افراد زیر 30 سال به طور فزاینده ای به جای اشتغال تمام وقت سنتی درگیر “اقتصاد گیگ” هستند، اما تحقیقات کمی درباره تجارب جوانان از این نوع کار وجود دارد.

سوال پژوهشی: مهمترین عواملی که در تصمیم گیری جوانان برای درگیرشدن در اقتصاد گیگ تأثیرگذار است چیست؟ این افراد چه مزایا و معایبی را دریافت می کنند؟ آیا سن و سطح تحصیلات تاثیری در تجربه افراد از این نوع کار دارد؟

انواع سوالات پژوهشی

پژوهش های کیفی و کمی نیاز به سوالات پژوهش دارند. نوع سوالاتی که مطرح می کنید به این بستگی دارد که می خواهید درباره چه چیزی تحقیق کنید، مساله شما چیست و نوع تحقیقی که می خواهد انجام دهید چیست؟ این طرح تحقیق یا روش شناسی پژوهش شما را شکل می دهد.

جدول زیر برخی از متداول ترین انواع سوالات پژوهش را نشان می دهد. به خاطر داشته باشید که بسیاری از سوالات پژوهشی علمی پیچیده تر از این نمونه ها هستند و اغلب دو یا چند نوع از آنها را با هم ترکیب می کنند.