معیارهای ارزیابی سوالات پژوهش: بیان یک چک لیست
نوشتن سوالات به خودی خود کار دشواری نیست، ممکن است سوال پژوهش را خوب مطرح کرده باشید ولی پاسخ به آن و حل آن دشوار باشد. سوالات پژوهش بر کل پروژه شما سایه می اندازد، بنابراین مهم است که زمانی را برای تدوین و تنظیم آنها صرف کنید. در مفاهیم پژوهش: چگونه سوال پژوهشی را بنویسیم؟ این مفهوم را باز کردیم و گفتیم سوال یا پرسش پژوهش یکی از مهمترین قسمت های یک طرح تحقیقاتی، رساله یا پایان نامه است. سوال پژوهش، پرسش مشخصی است که پژوهش قرار است به آن پاسخ دهد. پرسش پژوهش عوامل تعیین کننده پژوهش و روش های مورداستفاده برای گردآوری و تحلیل داده ها را مشخص می کند. در این مقاله به سیزده معیار برای ارزیابی قدرت سوالات پژوهشی تان همراه با ده مثال کاربردی را خواهم گفت. امید است بتواند به شما در تدوین سوال پژوهشی قوی کمک کند.
چک لیست معیارهای ارزیابی سوال پژوهش
1)محدود به یک موضوع و مساله ای واحد باشد.
سوالات اصلی پژوهش شما باید مساله پژوهش شما را دنبال کند. اگر چند سوال دارید، همه آنها باید به وضوح با هدف اصلی پژوهش مرتبط باشند.
2) قابلیت پاسخگویی با استفاده از داده های اولیه یا ثانویه را داشته باشد.
شما باید بتوانید با جمع آوری داده های کمی یا کیفی و با مطالعه منابع علمی درباره موضوع برای استدلال، پاسخی برای سوالات پیدا کنید. اگر دستیابی به چنین داده هایی غیرممکن است، باید در مورد سوالات خود تجدید نظر کنید و سوالات مشخص تری بپرسید.
3) برای سوال کردن از کلمات انتزاعی استفاده نمی کند.
استفاده از کلمات انتزاعی مانند خوب، بد، بهتر و بدتر پرهیز کنید، زیرا این کلمات معیارهای روشنی برای پاسخ به سوالات شما نمی دهند. اگر سوالات شما در حال ارزیابی چیزی است، از عباراتی با تعاریف قابل سنجش تر استفاده کنید.
مثال:
- X یا Y سیاست بهتری است؟ (نادرست)
- سیاست های X و Y چقدر در کاهش نرخ Z موثر هستند؟ (درست)
4) سوالاتی از نوع “چرایی” نمی پرسد.
سوالات چرایی معمولاً خیلی باز هستند و نمی توانند به عنوان سوالات پژوهشی به خوبی عمل کنند. دلایل بسیار زیادی وجود دارد که در یک طرح تحقیقاتی محدود نمی توان پاسخ کاملی برای مساله در دست پژوهش داد. به جای آن سوالاتی را بپرسید که “چیست” یا “چگونه” است.
مثال:
- چرا X اتفاق می افتد؟ (نادرست)
- عوامل اصلی موثر در X چیست؟ (درست)
- X چگونه تحت تأثیر Y قرار می گیرد؟ (درست)
5) قابلیت پاسخگویی با محدودیتهای عملی و زمانی پژوهش را داشته باشد.
اطمینان حاصل کنید برای پاسخ به سوالات، زمان و منابع کافی برای انجام پژوهش را دارید. اگر فکر می کنید ممکن است برای دستیابی به اطلاعات کافی، دچار مشکل می شوید، سوالات را محدودتر و خاص تر کنید.
6) از مفاهیم تخصصی و کاملاً تعریف شده استفاده شده است.
تمام اصطلاحاتی که شما در سوال استفاده می کنید، باید دارای معنی و مفهوم روشنی باشند. از بکاربردن زبان مبهم و ایده های کلی خودداری کنید. سوال شما باید بیان کننده چه کسی، چه چیزی، کجا و چه وقت باشد. مفاهیم و اصطلاحات تخصصی را تعریف مفهومی و عملیاتی کنید. تعریف مفهومی به استناد منابع و نظریه ها صورت می گیرد و تعریف عملیاتی، مفهوم یا اصطلاح بکار گرفته شده در پژوهش شما را مشخص می کند.
مثال:
- رسانه های اجتماعی چه تاثیری در ذهن مردم دارند؟ (نادرست)
- استفاده روزانه از توییتر چه تاثیری در میزان توجه افراد زیر 16 سال دارد؟ (درست)
در سوال دوم، نویسنده دقیقا مشخص کرده است که رسانه های اجتماعی به معنی ابزارهای شبکه اجتماعی مانند توییتر است.
7) راه حل، خط مشی یا روند عملی قطعی ارائه نمی کند.
پژوهش آگاهی می دهند نه آموزش. حتی اگر پژوهش شما روی مساله کاربردی متمرکز باشد، هدف بهبود و افزایش آگاهی و درک و پیشنهاد قابلیت احتمالی به جای ارائه راه حل آماده است.
مثال:
- دولت در مورد مشارکت کم، رای دهندگان چه کاری باید انجام دهد؟ (نادرست)
- موثرترین راهکارهای ارتباطی برای افزایش میزان رای دهی در افراد زیر 30 سال چیست؟ (درست)
8) نتوان با بله یا خیر پاسخ داد.
سوالات بسته بله یاخیر به عنوان سوالات پژوهش بسیار ساده هستند. آنها دامنه کافی برای پژوهش و بحث فراهم نمی کنند.
مثال:
- آیا در چهل سال گذشته بی خانمانی در ایران افزایش یافته است؟ (نادرست)
- عوامل اقتصادی و سیاسی چه تاثیری بر الگوی بی خانمانی در ایران طی چهل سال گذشته داشته است؟ (درست)
9) با حقایق و اطلاعات موجود و مجسم کردن فضا و موقعیت، نمی توان به راحتی به سوال پاسخ داد.
اگر می توانید از طریق جستجو در گوگل یا با خواندن یک کتاب یا مقاله به سوالات پاسخ دهید، احتمالاً سوال شما از نظر پیچیدگی کافی نیست. یک سوال پژوهش خوب برای ارائه پاسخ به داده های اصیل و جدید، ترکیب چندین منبع، تفسیر یا استدلال نیاز دارد.
10) قلمرو و وسعتی برای بحث و بررسی فراهم می کند.
پاسخ به سوال نباید فقط بیان یک واقعیت ساده باشد: باید فضای کافی برای بحث و تفسیر درباره آنچه که یافتید، وجود داشته باشد. این موضوع به ویژه در تالیف یا مقاله پژوهشی بسیار مهم است.
11) بیان مساله مربوط به رشته یا حرفه شماست.
سوالات پژوهش باید براساس مطالعه اولیه پیرامون موضوع شکل بگیرد و باید بر محور یك مساله یا خلأ در دانش موجود طراحی شود.
12) کمک به یک موضوع اجتماعی یا علمی کند.
سوالات باید با هدف کمک به یک مساله موجود باشد، به عبارتی ایده آل ترین مشکل و خلایی که در حوزه شما یا در کل جامعه جریان دارد. باید دانشی را تولید کند که پژوهشگران یا برنامه ریزان در آینده بتوانند از نتایج آن برای بهبود شرایط موجود استفاده کنند.
13) پیش از این به آن پاسخ داده نشده باشد.
لازم نیست سوالاتی بپرسید كه هیچ كسی پیش از این به آن فكر نكرده است، اما سوال باید جنبه ای از اصالت و نوبودن را داشته باشد (به عنوان مثال، با تمركز بر یك محل خاص، جامعه ای خاص یا تغییر زاویه یا رویکرد جدید به موضوعات در حال اجرا).
مثال هایی از سوال پژوهش
سوالات پژوهش یکی از مهمترین قسمت های پروژه تحقیقاتی شما، رساله یا پایان نامه است. قبل از شروع کار، لازم است مدتی را برای ارزیابی و تصحیح سوالات خود صرف کنید.
شکل دقیق سوالات شما به طول طرح تحقیقاتی، نوع پژوهش، موضوع و مسئله پژوهش بستگی خواهد داشت. اما همه سوالات پژوهش باید متمرکز، خاص و تخصصی، کاملاً پیچیده و مرتبط با یک مسئله اجتماعی یا علمی باشد.
در زیر ده مثال از سوالات پژوهش را برای روشن شدن معیارهای بیان شده، بیان می کنیم:
مثال1)
- رسانه های اجتماعی چه تاثیری در ذهن مردم دارند؟ (نادرست)
- استفاده روزانه از توییتر چه تاثیری در میزان توجه افراد زیر 16 سال دارد؟ (درست)
توضیح: سوال اول به اندازه کافی خاص نیست: چه نوع رسانه های اجتماعی؟ کدام افراد؟ چه نوع اثراتی؟ سوال دوم مفاهیم آن را با وضوح بیشتری تعریف می کند و از طریق جمع آوری داده های کمی و کیفی قابل تحقیق است.
مثال2)
- چرا در ایران بحران مسکن وجود دارد؟
- سیاست های دولت چه تاثیری در دسترس بودن و مقرون به صرفه بودن مسکن در ایران داشته است؟
شروع با “چرا” غالباً به این معناست که سوالات شما به اندازه کافی محدود نشده است: پاسخ های بسیار زیادی وجود دارد و هیچ نقطه شروع مشخصی برای پژوهش وجود ندارد. فقط یک جنبه از مسئله را با استفاده از اصطلاحات خاص تر هدف قرار دهید، سوال دوم راهی روشن برای یافتن پاسخ ارائه می دهد.
مثال3)
- آیا ایالات متحده یا انگلیس از سیستم بهداشتی درمانی بهتری برخوردارند؟
- چگونه ایالات متحده و انگلیس اثرات بهداشتی و رضایت بیماران در میان افراد کم درآمد مبتلا به بیماری های مزمن را می سنجند؟
اولین سوال بسیار گسترده و بیش از حد ذهنی است: هیچ معیار مشخصی برای آنچه “بهتر” به حساب می آید وجود ندارد. سوال دوم بسیار قابل تحقیق تر است. از اصطلاحات کاملاً مشخصی استفاده می کند و تمرکز خود را برای جمعیت خاصی محدود می کند.
مثال4)
- احزاب سیاسی در مورد میزان مشارکت کم رای دهندگان در منطقه X چه کاری باید انجام دهند؟
- موثرترین استراتژی های ارتباطی برای افزایش میزان رای دهی در افراد زیر 30 سال در منطقه X کدامند؟
پاسخ به سوالات کلی در مورد “چه کاری باید انجام شود” به طور کلی برای تحقیقات دانشگاهی غیرممکن است. سوال دوم خاص تر است و هدف آن درک درستی از راه حل های ممکن برای ارائه توصیه های آگاهی بخش است.
مثال5)
- آیا در چهل سال گذشته بزهکاری در ایران افزایش یافته است؟
- عوامل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی چه تاثیری بر الگوی بزهکاری در ایران طی چهل سال گذشته داشته است؟
سوال اول خیلی ساده است: می توان با بله یا خیر ساده به آن پاسخ داد. سوال دوم پیچیده تر است و نیاز به تحقیق عمیق و استدلال دارد.
مثال6)
- چه عواملی منجر به کسب حق رأی در زنان در انگلیس در سال 1918 شد؟
- چگونه زنان ایرلندی جنبش حق رأی زنان انگلیس را درک و با آنها ارتباط برقرار کردند؟
سوال اول بسیار گسترده است و خیلی اصیل و جدید نیست. توسط مورخان به طور گسترده ای تحقیق شده است و تولید دانش جدید نمی کند. سوال دوم جنبه ای است که کمتر بررسی شده است و برای پاسخ به آن نیاز به تحقیق و بررسی در منابع مختلف اولیه و ثانویه است.
مثال7)
- چگونه می توان خدمات بهداشت جنسی و خدمات پشتیبانی LGBT در منطقه X را بهبود بخشید؟
- چگونه کلینیک های بهداشت جنسی در منطقه X می توانند خدمات و ارتباطات خود را توسعه دهند تا جنبه LGBT بیشتری داشته باشد؟
سوال اول به اندازه کافی محدود نشده است: سعی دارد دو مشکل عملی مختلف (کیفیت خدمات بهداشت جنسی و خدمات پشتیبانی LGBT) را برطرف کند. حتی اگر این دو موضوع به هم مرتبط باشند، مشخص نیست که چگونه آنها را با همدیگر بررسی می کند. سوال دوم این دو مشکل را در یک سوال محدود و خاص ادغام می کند.
مثال8)
- اکثر مهاجران به آلمان از کجا آمده اند؟
- چه شباهت ها و تفاوت هایی در تجربه های اخیر مهاجران ترک، لهستانی و سوری در برلین وجود دارد؟
سوال اول خیلی ساده است و یک واقعیت ساده را می پرسد که به راحتی در اینترنت پیدا می شود. سوال دوم جنبه مقایسه ای پیچیده تری دارد که برای پاسخ به آن نیاز به جمع آوری داده ها و بحث های دقیق است.
مثال 9)
- چگونه نژاد در اثر Shakespeare’s Othello نمایش داده می شود؟
- چگونه اقتباس های مدرن از Othello شکسپیر با موضوع نژادپرستی از طریق انتخاب بازیگران، صحنه سازی و کنایه از وقایع معاصر برخورد کرده اند؟
اولین سوال اصیل و مرتبط نیست، بارها به آن پاسخ داده شده است که درآوردن چیز جدیدی از آن دشوار است. سوال دوم دارای یک استدلال اصلی با زاویه خاصی و رویکرد جدیدی است و ارتباط بیشتری با موضوعات و بحث های اجتماعی فعلی دارد.
مثال10)
- چگونه می توان از رانندگی بدون بستن کمربند ایمنی جلوگیری کرد؟
- رویکردهای مختلف قانونی چه تاثیری بر تعداد افرادی که کمربند ایمنی نمی بندند دارد؟
سوال اول یک راه حل آماده را می طلبد و محدود یا قابل تحقیق نیست. سوال دوم سوال مقایسه ای واضح تری است، اما توجه داشته باشید که ممکن است عملاً عملی نباشد. برای یک پروژه تحقیقاتی یا پایان نامه کوچک تر، می توان بیشتر روی محدود کردن اثربخشی قوانین رانندگی محدود کرد.
مرحله دوم: شناسایی مساله پژوهش یا خلاء پژوهش
