گامهای شناسایی و تعریف مساله پژوهش: فیلم آموزشی
مساله شکاف دانشی و وضعیت نامطلوب در موضوع موردنظر است. در این فیلم آموزشی به گام های شناسایی و تعریف مساله خواهم پرداخت.
مساله شکاف دانشی و وضعیت نامطلوب در موضوع موردنظر است. در این فیلم آموزشی به گام های شناسایی و تعریف مساله خواهم پرداخت.
مساله پژوهش یک موضوع خاص و تخصصی، دشوار، متناقض یا شکاف دانشی است که با هدف حل آن بیان می شود. مساله ممکن است به دنبال دانش و حل مسائل کاربردی باشد که به آگاهی، دانایی و توانایی ذینفعان پژوهش اضافه می کند و به آنها کمک می کند تغییر و بهبودی در وضعیت موجود دهند، یا مساله ممکن است به دنبال حل مسائل نظری با هدف گسترش و تولید دانش نو باشد.
به عبارتی با حل مساله پژوهشی در حوزه موضوعی و بافتی مشخص، دانش نو و کاربردی تولید می شود و دستاوردهای آن به ارتقای سلامتی، رفاه یا شادی جامعه کمک کرده و برای مجری آن نان و نام می آورد (نظری، 1391).
به خاطر داشته باشید که برخی از پژوهش ها ممکن است هر دو جنبه کاربردی (عملی) و نظری را موردتوجه قرار دهند، اما معمولاً مساله پژوهش بر روی یکی از جنبه ها تاکید دارد. نوع مساله ای که انتخاب می کنید به موضوع عام مورد علاقه شما، رویکرد و نوع تحقیقی (کمی یا کیفی) که می خواهید انجام دهید بستگی دارد.
متاسفانه اکثر پژوهش ها ضرورت و اهمیت پژوهش خود را و اینکه قرار است پژوهش موردنظر آنها چه شکاف دانشی را پرکند، به دقت و روشن بیان نمی کنند و پژوهش آنها دچار ضعف و اشکالات جدی است.
این مقاله به شما کمک می کند تا بتوانید مساله پژوهش را شناسایی و تدوین کنید. در هنگام نوشتن پروپوزال، بخش مقدمه در مقاله، و در فصل اول پایانامه باید مساله خود را در قالب بخش “بیان مسئله و سوالات پژوهش” تبیین، و ضرورت و اهمیت پرداختن به آن موضوع را بیان کنید. همچنین در مقاله ای با عنوان “چطور یک موضوع خوب انتخاب کنیم؟” تعدادی راهبرد و شیوه های یافتن موضوع را بیان کردیم که می توانید از این راهبردها کمک بگیرید.
ممکن است موضوعی برای شما جالب باشد و فکر می کنید درباره آن اطلاعاتی دارید، ولی باید بدانید این اطلاعات سطحی و کلی نمی تواند مبنای کافی برای پژوهش های دانشگاهی باشد. در برخی از پژوهش ها پژوهشگر پرسشی در ذهن دارد و پاسخ آن را نیز کم و بیش می داند و صرفا پژوهش انجام می دهد تا پاسخ یا پیش داشته های خود را اثبات کند. پژوهش برای حل مساله است و به فهم و درک پژوهشگر کمک می کند تا راه حل منطقی و درست و دقیقی را برای حل مشکل بیابد. بدون بیان یک مساله پژوهشی کاملاً مشخص و تعریف شده، با یک پروژه تحقیقاتی غیرمتمرکز و غیرقابل کنترل روبرو خواهید بود.
بدون داشتن مساله پژوهش، ممکن است آنچه که دیگران پیش از این گفته اند، دوباره تکرار کنید یا بدون هدف و توجیه مشخصی تحقیق کنید. برای انجام پژوهشی که به بینش ها، درک و تولید دانش جدید و با اصالت کمک کند، به “مساله“ نیاز است.
اگردر حال برنامه ریزی برای پایان نامه خود هستید، یا یک مقاله پژوهشی را شروع می کنید یا پروپوزال می نویسید، داشتن “مساله و تعریف و تبیین جنبه ها و ویژگی های آن”، اولین گام برای شناختن دقیق کاری است که قرار است انجام دهید و چرا می خواهید انجام دهید، است. در زیر گام های مشخصی را برای شناسایی و تعریف مساله اشاره خواهم کرد.
برای مثال کودکان کار، موتورهای هیدرولیکی، گسل ها و … هنگامی که درباره موضوع مورد علاقه خود، بررسی و مطالعه می کنید، آن را از جنبه های مختلف بررسی و جاهایی که محل مناقشه و جنجال برانگیز را شناسایی کنید. هدف شما یافتن شکاف و خلایی است که پروژه پژوهشی شما باید آن را پر کند.
اگر می خواهید پژوهش کاربردی انجام دهید، می توانید با مطالعه گزارش ها، بررسی پژوهش های قبلی و گفتگو با افرادی که در حوزه یا سازمان مربوطه کار می کنند و با مسائلی روبرو هستند، مساله را شناسایی کنید. در واقع نتایج پژوهش شما به جامعه هدف این کمک را می کند که با تکیه بر این دانش جلوی زیانی را بگیرند و به حل مساله شان کمک کند. شما ممکن است
در پژوهش کاربردی به دنبال:
مسائل و چالش های می تواند مربوط به عملکرد یا کارایی در یک سازمان باشد؛ فرایندهایی که می تواند در یک موسسه بهبود یابد؛ زمینه های چالش برانگیز در بین ذینفعان یک رشته؛ دشواری هایی که گروه های خاصی از افراد در جامعه با آن روبرو هستند باشد.
اگر پژوهش شما به شغل یا حرفه خاصی مربوط است، باید مساله ای را پیدا کنید که از نظر عملی و کاربردی به آن سازمان مرتبط باشد.
نمونه هایی از مساله از نوع پژوهش کاربردی
در پژوهش نظری دانش کافی درباره چیستی، چرایی و یا چگونگی یک پدیده یا موضوعی مشخص در بافتی مشخص وجود ندارد (نظری، 1395). به عبارتی به جای اینکه به طور مستقیم به تغییر کمک کند، بر گسترش دانش و درک و آگاهی متمرکز است. هدف پژوهش پر کردن خلاء دانشی از طریق تولید “نظریه ها و مدل هایی” است که می توانند به فهم چیستی، چرایی و چگونگی کمک کند. پس با مطالعه و بررسی پژوهش ها، نظریه ها و موضوعات اخیر درباره موضوع خود، می توانید مساله پژوهش و خلا را شناسایی کنید. شما ممکن است
در پژوهش نظری به دنبال:
پدیده یا زمینه ای که از نزدیک مورد مطالعه قرار نگرفته است؛تناقض بین دو یا چند دیدگاه؛ موقعیت یا رابطه ای که به خوبی درک نشده باشد؛ یک سوال دشواری که هنوز حل نشده است باشید.
مسائل نظری غالباً نتایج کاربردی دارند، اما در حل یک مسئله فوری در شرایط خاص متمرکز نیستند (اگر چه ممکن است از رویکرد مطالعه موردی استفاده کنید).
نمونه هایی از مساله از نوع پژوهش نظری
در مرحله بعدی، باید اطلاعاتی راجع به جنبه ها، بافت یا زمینه ای که قرار است مساله در آن طرح شود، بیشتر بررسی کنید. به عبارتی دانش بافتی راجع به موضوع و مساله بدست آورید. باید بدانید قرار است مساله در چه جامعه هدفی، در چه ظرف زمانی و مکانی، با چه ابزاری بررسی شود تا به درک و فهم آن در این بافت کمک کند. بافت ممکن است صنعت، دانشگاه، یک شرکت، یک محصول، یک خدمت و …باشد.
پس در این گام برای روشن شدن مساله و بافت آن به این سوالات پاسخ دهید:
مثال:
سازمان غیرانتفاعی “الف” مدتی است با کمبود بودجه مواجه شده است؛ برای حفظ و جذب حامیان بیشتر، درک درستی از بکارگیری روش های مختلف برای جذب مالی ندارد. برای ادامه کار و بدست آوردن درک و فهم بهتر از وضعیت موجود، سازمان نیاز به پژوهش در مورد راهبردهای موثرتر جمع آوری کمک مالی دارد.
مدل مفهومی نقشه راهی است برای شما. این نقشه راه، حاصل مطالعه، تحلیل و بررسی مبانی نظری و پیشینه پژوهش شماست. این مدل مفهومی مشخص می کند که پرسش پژوهش قرار است بر چه متغیرهایی از جامعه پژوهش تمرکز کند.
مدل مفهومی به شما کمک می کند تا به پرسش هایی زیر پاسخ دهید:
مدل مفهومی است تعیین کننده ابزار پژوهش شماست به عبارتی ابزار پژوهش براساس هدف و پرسش شما طراحی می شود.
در واقع با انجام این گام ها می توانید مساله و اهمیت و ضرورت آن را بنویسید و پرسش های پژوهش خود را طراحی کنید.
هنگامی که مجبورید یک پایان نامه یا مقاله بنویسید، اکثر افراد نمی دانند از کجا شروع کنند و برایشان کار سختی است. اما باید بدانید که مراحل مشخصی وجود دارد که می توانید دنبال کنید. فرایند پژوهش اغلب با یک ایده کلی که دوست دارید بیشتر درباره آن بدانید آغاز می شود. بی شک بررسی اولیه ای برای شناسایی مشکل یا مساله انجام می دهید. بعد از تعیین مساله و سوالات پژوهشی، می توانید طرح اولیه ای درباره پرداختن به موضوع و انجام تحقیق تهیه کنید. اینکار به پیشنهاده پژوهش (پروپوزال) منتهی می شود که ایده و برنامه های شما را تشریح می کند. پژوهشگران گام هایی برای انجام پژوهش بیان می کنند که در زیر دو شکل آن آورده شده است. باید بدانید فرایند پژوهش یک فرایند خطی نیست بلکه ممکن است در هر مرحله لازم باشد به مرحله قبلی بازگردید.
این مقاله به اولین گام فرایند پژوهش توجه دارد و کمک می کند ایده های خود را محدودتر کرده و پایه ای محکم برای پروژه تحقیقاتی خود ایجاد کنید.
ابتدا باید ایده هایی را مطرح کنید. موضوع مقاله یا پایان نامه/رساله شما می تواند بسیار گسترده و کلی شروع شود. به حوزه عمومی یا زمینه مورد نظر خود فکر کنید. بهتر است موضوعی را انتخاب کنید که کمی با آن آشنایی دارید.
برای محدود کردن دامنه موضوع، منابعی را مطالعه کنید. مجلات مهم و معتبردر حوزه موضوعی خود را جستجو و فهرست مطالب آنها را مرور کنید. اگر مقاله ای از نظر شما مناسب و مرتبط است، برای یافتن منابع مرتبط بیشتر، فهرست ماخذ آن ها را بررسی کنید.
همانطور که می خوانید، یادداشت برداری کنید و سعی کنید مسئله، سوالات، بحث ها، تضادها و خلا ها را شناسایی کنید. هدف این است تا موضوع کلی را به موضوع خاص و تخصصی تر محدود کنید.
حتماً عملی بودن پژوهش، امکانات و تجهیزات موجود، مدت زمان انجام تحقیق، و دسترس پذیر بودن منابع و داده های مربوط به موضوع را در نظر بگیرید. قبل از حرکت به مرحله بعد، خوب است، موضوع را با اساتید خود یا دانشجویان علاقمند و سال بالایی در میان بگذارید.
مقاله مرتبط : چگونه یک موضوع خوب انتخاب کنیم؟
در این مرحله موضوع را محدود و مشخص کرده اید . اما پرسشی مطرح است که پژوهش شما دقیقاً چه چیزی را بررسی خواهد کرد و چرا اهمیت دارد؟ برای تمرکز بر هدف تحقیق، بایستی مسئله تحقیق را تعریف کنید.
مساله ممکن است یک مساله عملی باشد؛ برای مثال، فرآیند یا عملی که به خوبی کار نمی کند، مساله ممکن است اشکال در عملکرد یک سازمان یا مشکلی باشد که گروه خاصی از افراد جامعه با آن مواجه هستند.
از طرف دیگر، مساله ممکن است، مسئله نظری یا تئوری باشد؛ برای مثال، کشف پدیده یا رابطه ناشناخته، کشف یا تضاد بین مدل ها، کشف نظریه های مختلف یا بحثی حل نشده بین محققان باشد.
برای قرار دادن مساله در بافت و تعیین اهداف، بیان مساله بنویسید یعنی مساله یا مشکل را تبیین کنید. بیان مساله نشان می دهد که چه کسی/چه عاملی بر این مسئله تأثیر می گذارند، چرا تحقیقات لازم است و چگونه پروژه تحقیقاتی شما آن مساله یا مشکل را حل می کند.
در مرحله بعد، بر اساس بیان مساله ، باید یک یا چند سوال تحقیق بنویسید. این پرسش ها براساس اهداف نوشته می شود. پرسش ها ممکن است بر توصیف ، مقایسه ، ارزیابی یا توضیح مسئله تحقیق متمرکز شوند.
یک سوال تحقیقاتی قوی باید به اندازه کافی خاص باشد که بتوانید با استفاده از روشهای تحقیق کیفی یا کمی مناسب ، به آن پاسخ دهید. همچنین باید به اندازه کافی پیچیده باشد که نیاز به تحلیل و استدلال عمیق داشته باشد. سؤالاتی که می توان با “بله / خیر” یا به راحتی پاسخ داد، برای یک پایان نامه یا مقاله مناسب نیستند.
در برخی از انواع تحقیق، ممکن است در این مرحله نیاز به ایجاد یک چارچوب مفهومی و فرضیه های قابل آزمایش داشته باشید.
طرح تحقیق چارچوبی عملی برای پاسخگویی به سوالات تحقیق شماست. این چارچوب شامل تصمیم گیری در مورد نوع داده های مورد نیاز، روشهای گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها و مکان و مقیاس زمانی تحقیق است.
روشهای احتمالی بسیاری وجود دارد که می توانید برای پاسخ به سؤالات خود استفاده کنید. تصمیماتی که می گیرید تا حدودی براساس اولویت های شما خواهد بود. به عنوان مثال ، آیا می خواهید علل و تأثیرات را تعیین کنید ، نتیجه گیری کلی کنید یا جزئیات یک زمینه خاص را بفهمید؟
باید تصمیم بگیرید، آیا از داده های اولیه یا ثانویه و روش های کیفی یا کمی استفاده خواهید کرد. همچنین باید ابزارها، رویه ها و روش جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها استفاده می کنید، و همچنین معیارهای انتخاب شرکت کنندگان یا منابع را تعیین کنید.
سرانجام ، پس از اتمام این مراحل ، آماده تکمیل یک پیشنهاده تحقیق هستید. این پیشنهاده بافت ، ارتباط ، هدف و برنامه تحقیق شما را تشریح می کند.
علاوه بر بیان مقدمه، بیان مسئله و سؤالات تحقیق ، این پیشنهاده باید بررسی متون را نیز ارائه دهد و نشان دهد تحقیق شما در بین آثار تحقیقاتی موجود کجا قرار خواهد گرفت. بخش طراحی تحقیق رویکرد شما را شرح می دهد و دقیقاً آنچه شما انجام خواهید داد توضیح می دهد.
همواره یکی از مهم ترین چالش های پیش روی علاقه مندان به فعالیت های پژوهشی، یافتن فهرستی از موضوعات مطرح در یک شاخه علمی و انتخاب یکی از این موضوعات برای پژوهش بیشتر است. در صورتی که طرح تحقیقاتی پیرامون یک موضوع معین یا به سفارش یک سازمان باشد، گام اول یعنی «انتخاب موضوع» برداشته شده است. در غیر این صورت، لازم است پیش از هر اقدامی، موضوع مورد نظر انتخاب و پژوهش های پیشین در آن موضوع موردبررسی قرار گیرد. انتخاب یک موضوع مناسب برای پژوهش در یک رشته از علوم، مستلزم آشنایی با «مبانی مفهومی»، «نظریه های علمی تشکیل دهنده آن رشته» و همچنین «شناسایی آخرین پیشرفت های آن علم» است.
مثال:
Immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
Research priorities in immigration
در این ویدئو با صدای من، تعدادی راهکارها که حاصل بررسی هاو مصاحبه با پژوهشگران است، پیشنهاد می شود. بی شک آشنایی با این راهکارها و استفاده از آن ها کمک خواهد کرد، موضوع مناسب و خوبی را با توجه به علاقه خود تعریف کنید. تبحر و مهارت در انتخاب موضوع با تمرین راهکارهای بیان شده، حاصل خواهد شد.
همچنین دو ویدئو دیگر با عنوان چگونه موضوع خود را گسترش دهیم؟ و انتخاب موضوع پژوهش در زیر آمده است که بصورت کاربردی و با مثال نحوه محدود کردن موضوع را بیان می کند.
تمرین: موضوعی در حوزه خود بصورت کلی و عام در نظر بگیرید و از راهکارهای بیان شده، برای تعیین موضوع مناسب و شسته رفته استفاده کنید. برای مثال مقالات هسته را در پایگاه های استنادی شناسایی کنید، دانشگاه های معتبر در حال انجام چه تحقیقاتی در حوزه موردنظر هستند، موضوع را در گوگل ترند بررسی کنید، محورهای همایش ها را ببینید، نشریات تخصصی خود را شناسایی کنید و فهرست مندرجات آن را ببینید…
اطلاعیاری محملی است برای آموزش سواد اطلاعاتی و مهارتهای پژوهشگری. هدف و رسالت اطلاعیاری تسهیلگری است و مجهز کردن شما به سلاح سواد اطلاعاتی و پژوهشگری است. تلاش میشود خدمتی مستمر در راستای کسب اطلاعات باکیفیت و پاسخ به نیازهای اطلاعاتی شما فراهم شود.